________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૯૪
૧૦૧૫ કારણભેદ વિના કાર્યભેદ સંભવતો નથી. એટલે જો કાર્યભેદ છે તો કારણભેદ હોવો જ જોઈએ. વળી દશ્યકારણમાં તો કોઈ ભેદ છે નહીં. માટે કોઈ અદશ્યકારણમાં ભેદ માનવો જોઈએ. આ અદશ્ય કારણ એ અદષ્ટ છે. તેથી અદષ્ટના ભેદ વિના ફળભેદ અસંગત રહે છે. અને તેથી અનુષ્ઠાનના દ્વાર તરીકે અદષ્ટને (કર્મને) ન માનતાં ધ્વંસને જ દ્વારા માનવાની વાત અસિદ્ધ છે. દશ્ય કારણો સમાન હોવા છતાં ફળભેદ જોવા મળે છે એમાં દૃષ્ટાન્ત જોઈએ- એક જાતીય દુગ્ધપાન એ સમાનદશ્ય કારણ છે. છતાં એનાથી એકને દુઃખ થાય છે, અન્યને સુખ. આ ફરક પડવામાં અદષ્ટનો ભેદ જ નિયામક માનવાનો રહે છે. અશુભ અદષ્ટવાળાને દુઃખ થાય છે. શુભ અષ્ટવાળાને સુખ થાય છે. એમ ફળભેદની સંગતિ થઈ શકે છે.
શંકાઃ કાકડીની જેમ દૂધ વગેરેથી પણ કોઈકને પિત્તાદિ રસ જાગ્રત થવાથી દુઃખ થાય છે. આશય એ છે કે પુદ્ગલના સ્વભાવો વિચિત્ર હોય છે. જેમકે કાકડી પિત્તરસને જાગ્રત કરે છે. એમ દૂધ પણ કોઈકને પિત્તરસને જાગ્રત કરી દુઃખ પહોંચાડે એ સંભવે છે. એટલે દુઃખાત્મક ભિન્ન ફળની સંગતિ આ રીતે દશ્યકારણોથી જ સંભવતી હોવાથી અદષ્ટ માનવાની જરૂર નથી.
સમાધાનઃ કાકડીથી તો બધાને પિત્તોદય થાય છે. એમ દૂધથી પણ બધાને પિત્તોદય થવાની આપત્તિ આવશે. જો કોઈકને પિત્તોદય થાય ને કોઈક ને ન થાય તો ફળભેદની સંગતિ માટે અદૃષ્ટભેદ. માનવો જ પડશે.
શંકાઃ કાકડીનું દષ્ટાન્ત જવા દો. ઔષધનું દષ્ટાન્ત લઇએ. એનાથી જેને ધાતુની સમાનતા થાય છે. એને આરોગ્ય પ્રાપ્તિનું સુખ થાય છે, ને જેને ધાતુનું વૈષમ્ય થાય છે અને રોગવૃદ્ધિનું દુઃખ થાય છે.
સમાધાન : આ વાત બરાબર નથી, કારણકે દવા મધુર હોય તો બધાને ભાવવા રૂપે સાક્ષાત્ સુખ સમાન રીતે થાય છે, ને દવા
