________________
૧૦૧૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે નાશ પામી ગયા છે. પરલોક સુધી કાંઈ ટકતા નથી. પછી એ ઈષ્ટઅનિષ્ટ ફળ આપે શી રીતે ?
સમાધાનઃ એ અનુષ્ઠાન ભલે નાશ પામ્યું. પણ એનો ધ્વસ તો પરલોકવખતે પણ હાજર હોય જ છે. એટલે આ સ્વધ્વંસરૂપ દ્વાર દ્વારા એ ફળ આપી શકે છે.
શંકાઃ ધ્વસનો ક્યારેય ધ્વંસ હોતો નથી, એટલે આ સ્વધ્વંસરૂપ દ્વાર અનંતકાળ સુધી ટકીને અનંતકાળ સુધી ફળ આપ્યા જ કરશે. ફળ આપવાનું ક્યારેય બંધ જ નહીં કરે. કર્મને માનવામાં તો તે કર્મ જે છેલ્લા સુખ-દુ:ખ આપે તેનો ભોગવટો જ તે કર્મનો નાશક હોવાથી પછી એ કર્મ નષ્ટ થઈ જવાના કારણે ફળ પ્રાપ્તિ અટકી જાય છે (ફળ વિરામ થઈ જાય છે).
સમાધાનઃ અનુષ્ઠાન થવા પર કર્મ તો પેદા થઈ જ ગયું હોય છે. ને તરત તો એ ફળ દેવાનું શરુ કરતું નથી. એટલે કર્મને ફળજનન માટે અમુક કાળની અપેક્ષા હોય છે. એ કાળ ઉપસ્થિત થયે એ ફળ આપે છે એમ તમારે માનવું જ પડશે. તો જેમ અમુકકાળ પામીને ફળ પ્રારંભ થાય છે એમ ફળવિરામ પણ અમુક કાળ પામીને થાય છે એમ કહી જ શકાય છે. એટલે અનુષ્ઠાન ધ્વંસનો ધ્વંસ ન હોવા છતાં અમુક કાળ થાય ત્યારથી ફળ મળતું બંધ થઈ જાય છે. પછી અનંતકાળ સુધી ફળ મળ્યા કરવાની આપત્તિ ક્યાં ? ને એ આપત્તિના વારણ માટે કર્મ માનવાની જરૂર ક્યાં ? કે વ્યવહારનયવાદી : નાસ્તિકોની આ વાત ખોટી છે, કારણ કે સમાન દશ્યકારણવાળા પણ બે પુરુષોને મળતા ફળમાં ફરક જોવા મળે છે. આ ફરક અદષ્ટના ભેદ વિના અસંગત રહેતો હોવાથી એ અસિદ્ધ રહે છે. એકજાતીય દુગ્ધપાનથી જ કોઈકને સુખ તો કોઈકને દુઃખ થતું જોવા મળે છે. આમાં અદષ્ટનો ભેદ જ નિયામક છે.
