________________
બત્રીશી-૧૭, લેખાંક-૯૪
૧૦૧૩ કરતાં “નાસ્તિકપ્રાય' તરીકે કરેલો છે. એમનું મુખ્ય કથન આ છે કે જગતની વ્યવસ્થાની સંગતિ દશ્ય કારણસામગ્રીથી જ જો થઈ શકે છે તો અદશ્ય એવા કર્મની કારણ તરીકે કલ્પના કરવી ન જોઈએ.
આ નાસ્તિકપ્રાય વાદીની મુખ્ય દલીલો અને એનો જવાબ હવે આગામી લેખમાં જોઈશું.
લેખાંક
- વ્યવહારનયવાદી પ્રત્યેક કાર્ય પ્રત્યે દૈવ અને પુરુષાર્થ બન્નેને કારણ માને છે. પોતાની આ માન્યતાથી ભિન્ન માન્યતા ધરાવનાર
નિશ્ચયનયવાદી વગેરેની દલીલો અને એનું નિરાકરણ વ્યવહારનયવાદી જે રીતે કરે છે એ આપણે જોઈ રહ્યા છીએ. એમાં દશ્યસામગ્રીથી જ કાર્ય થઈ જાય છે વગેરે માનનાર નાસ્તિકપ્રાયવાદીનો મત જોઈએ.
- નાસ્તિકપ્રાય : જેની “દશ્યકારણ સામગ્રી ઉપસ્થિત થાય એ કાર્ય થાય, જેની ન થાય (એકાદ કારણપણ ગેરહાજર હોય) એ કાર્ય થાય નહીં. આ રીતે જ જગતમાં જોવા મળતી વિવિધતાઓની સંગતિ થઈ જાય છે. તો પછી અદશ્ય એવા કર્મને કારણ તરીકે કલ્પવાની શી જરૂર છે ?
શંકાઃ પરલોકમાં કોઈકને સારું ફળ મળે છે, કોઈકને નરસું. આની સંગતિ શી રીતે કરશો ?
સમાધાનઃ જેણે વિહિત અનુષ્ઠાન કર્યા હોય એને સારું ફળ મળે, એને જેણે નિષિદ્ધ અનુષ્ઠાન કર્યા હોય એને ખરાબ ફળ મળે.
શંકા: એ અનુષ્ઠાન તો જયારે પૂર્વભવમાં કર્યા હોય ત્યારે જ
