________________
૧૦૦૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે ભક્તજીવ પ્રતિમા સમક્ષ “તું સર્વજ્ઞ છે, વીતરાગ છે વગેરે સ્તુતિ કરે છે એનાથી જણાય છે કે એ પ્રતિમાને કેવલજ્ઞાનવાળી જાણી રહ્યો છે. આવા જ્ઞાનને આહાર્યજ્ઞાન કહે છે. જેમ પ્રસ્તુતમાં ભક્તની તેવી ભક્તિની પ્રબળ ઇચ્છા વિરોધજ્ઞાનને અવગણીને પણ આવું જ્ઞાન કરાવે છે એમ સર્વત્ર જાણવું. અર્થાત વિરોધી જ્ઞાન હાજર હોવા છતાં તેવી પ્રબળ ઇચ્છાવશાત્ થતું જ્ઞાન આહાર્યજ્ઞાન હોય છે. પ્રસ્તુતમાં પણ કાર્ય ઉભયકૃત હોવાના કારણે પુરુષાર્થકૃત હોવારૂપે પણ જ્ઞાત છે જ. છતાં અલ્પની અભાવ તરીકે વિવક્ષવાની ઇચ્છાને આધીન થઈ વ્યવહારનય “આ પુરુષાર્થકૃત નથી' એવું આહાર્યજ્ઞાન કરે છે. ને એ જ્ઞાનને અનુસરીને પછી એવો ઉલ્લેખ કરે છે.
પૂર્વપક્ષઃ “આ દેવકૃત છે, પુરુષાર્થકૃત નથી' આવો વ્યવહાર કરનાર કેટલાક વ્યવહર્તા વિશેષદર્શી હોતા નથી. અર્થાત્ તેઓએ ઉત્કટત અને અનુત્કટત્વ એવી વિશેષતા જોઈ છે ને માટે આવો વ્યવહાર કરે છે એવું હોતું નથી. તેઓ આવી વિશેષતા જોવા માટે સમર્થ જ હોતા નથી.
શંકા: જો આવી વિશેષતાને તેઓ જોતા નથી તો ઉભયકત કાર્યનો આ રીતે તેઓ ઉલ્લેખ શા માટે કરે ?
(પૂર્વપક્ષીએ આપેલું) સમાધાન : આવા વ્યવહર્તાઓની બુદ્ધિ એક પક્ષમાં બંધાઈ ગઈ હોય છે ને તેથી એ બીજા વિષયને ઇચ્છતો હોતો નથી. આશય એ છે કે તેઓનું જ્ઞાન એક વિષયથી એવું રંગાઈ ગયું હોય છે, એ એક જ વિષયની ઉત્કટ જિજ્ઞાસાથી એનું મન એવું રંગાઈ ગયું હોય છે કે જેથી અન્ય વિષયનું જ્ઞાન થતું નથી. એટલું જ નહીં, એ વિષયના અભાવનું જ્ઞાન એને થાય છે. ને તેથી એ ઉલ્લેખ પણ એવો કરે છે. પોતે માનેલા વિષયનું જ જ્ઞાન કરવાની એની તીવ્ર અભિલાષા, બીજા વિષયને એના જ્ઞાનમાં પ્રવેશ કરવા દેતી નથી. અવસર હોવા છતાં એ વિષયનો બોધ થતો ન હોવાથી એના અભાવનો બોધ થાય છે. ને પછી એવો ઉલ્લેખ થાય છે.
