________________
૯૮૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે પ્રથમહેતુ છે એમાં-બધા વિશેષોનું જ્ઞાન શક્ય નથી. એ બરાબર. પણ વાસ્તવિક દેવત્વનો નિશ્ચય કરાવી આપે એવા કેટલાક વિશેષોનો નિશ્ચય તો ચોક્કસ શક્ય છે. પ્રભુના કાળના માનવો પ્રભુના અષ્ટમહાપ્રતિહાર્ય વગેરે જોઈને એ નિશ્ચય કરી જ શકે છે.
શંકા : પ્રતિહાર્ય તો કોઈ માયાવી પણ માયારૂપે દેખાડી શકે છે. વળી જેઓ પ્રભુના કાળમાં નથી એવા આપણા બધા માટે શું?
સમાધાન : માયાની સંભાવના અત્યલ્પ છે. છતાં છેવટે અનુમાન તો છે જ.
શંકા : અનુમાનમાં તો અસિદ્ધિ વગેરે હેત્વાભાસ ચારમાંના બીજા હેતુમાં કહ્યા જ છે ને!
સમાધાન : તો શું તમે ધૂમથી અગ્નિનું અનુમાન પણ માનતા નથી ?
શંકા એમાં તો નિર્દોષ હેતુ મળે છે, માટે માનીએ છીએ.
સમાધાન : તો, આમાં પણ નિર્દોષ હેતુ મળે જ છે. ને યથાર્થવાદિતા' આ એવો હેતુ છે જે છ%Dો જાણી શકે છે. ને એ અસિદ્ધિ વગેરે કોઈ દોષથી દુષ્ટ નથી.
શંકા પણ કોઈ દર્શનકાર ઈશ્વરને અનુમાનથી અનાદિશુદ્ધ સિદ્ધ કરે છે, કોઈક સાદિશુદ્ધ.. આમ પરસ્પર વિરોધ છે.
સમાધાનઃ એમ તો તમે ‘પર્વત પર આગ છે' એવું અનુમાન કરશો ત્યારે પણ કોઈ વિરુદ્ધવાત કરશે કે “પર્વત પર આગ નથી તો શું તમે તમારું અનુમાન પડતું મૂકશો?
શંકાઃ ના, એમના અનુમાનમાં દોષ બતાવીને અમારું અનુમાન સિદ્ધ કરીશું.
