________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૯૦
૯૮૩ છતાં તાત્ત્વિક રીતે કોઈ ભેદ હોતો નથી. આશય એ છે કે પરબ્રહ્મવાદીઓ પોતાના ભગવાને મુક્ત કહે છે. બૌદ્ધો, બુદ્ધ કહે છે, જૈનો અરિહંત કહે છે.. આ બધો માત્ર નામભેદ છે, વસ્તુભેદ નથી, કારણ કે જ્ઞાનાદિના અતિશયરૂપ ઐશ્વર્યથી બધા યુક્ત છે.
શંકાઃ આમાં માત્ર નામ જુદા જુદા છે એવું નથી. સ્વરૂપ પણ જુદાં જુદાં માનવામાં આવેલા છે. જેમકે નૈયાયિકો ઈશ્વરને અનાદિશુદ્ધ ને સર્વગત માને છે. જેનો ઈશ્વરને “અરિહંત' નામ આપીને સાદિશુદ્ધઅસર્વગ માને છે. બૌદ્ધો ઈશ્વરને પ્રતિક્ષણ ક્ષણભંગુર માને છે.
સમાધાન ઃ હા, તે તે દર્શનકારે સ્વમાન્ય ઈશ્વરમાં જુદી જુદી વિશેષતાઓ માનેલી છે અને કહેલી છે. પણ આવી વિશેષતાઓ માનવાનો-કહેવાનો કશો મતલબ નથી, એ નિમ્પ્રયોજન છે. આ અચિન્ય શક્તિસંપન્ન છે.. ઐશ્વર્યયુક્ત છે. એમની સાધનાથી મારો ભવનિસ્તાર થશે” આટલું જ જરૂરી છે. બાકીની વિશેષતાઓ જાણો કે ન જાણો, કશો ફેર પડતો નથી. અને તેથી જ ફળ પણ બધાની ભક્તિથી સમાન રીતે જ મળે છે. આ વિશેષતાઓ જાણવી વ્યર્થ છે. એમાં કાલાતીતે ચાર દલીલો આપી છે.
(૧) તે તે દેવમાં રહેલી સઘળી વિશેષતાઓનું પરિપૂર્ણજ્ઞાન છદ્મસ્થ એવા આપણને શક્ય નથી. ઇન્દ્રિયના સંપર્કમાં વસ્તુનો આગળનો ભાગ આવે છે. એટલે આપણું પ્રત્યક્ષ વસ્તુના મધ્યભાગ કે પાછળાભાગમાં રહેલી વિશેષતાઓને જણાવી શકતું નથી. વળી આગળા ભાગમાં રહેલી પણ જે વિશેષતાઓ ઇન્દ્રિયનો વિષય જ નથી તેને પણ પ્રત્યક્ષ શી રીતે જાણી શકે? માટે પ્રત્યક્ષથી પરિપૂર્ણજ્ઞાન શક્ય નથી.
(૨) અનુમાનથી તે તે વિશેષતાઓ જાણવી પણ શક્ય નથી, કારણ કે તે તે દર્શનકારે આપેલા અનુમાનમાં અન્યદર્શનકારો અસિદ્ધિ વગેરે હેત્વાભાસ દોષનું ઉદ્ભાવન કરે છે.
