________________
૯૮૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે દેવની પૂજા કે અધિમુક્તિવશાત્ કોઈ એકાદ સ્વશ્રદ્ધેય દેવની પૂજા પણ લાભકર્તા જરૂર બની શકે છે. છતાં એ સાક્ષાત્ અરિહંતની હોય તો પણ, એમની અમુક વિશેષતાઓની જાણકારી ન હોય તો સામાન્યભક્તિરૂપે જ રહે છે. વિશેષ ભક્તિરૂપે બનવામાટે તો વિશેષતાઓની જાણકારી અપેક્ષિત રહે જ છે, કારણ કે તો જ વિશેષ ભક્તિભાવ ઉલ્લસિત થઈ શકે છે. એમ પ્રસ્તુતમાં પણ વિશેષ રીતે અનુગ્રહની પ્રાપ્તિ માટે વિશેષ જાણકારી આવશ્યક છે જ. આવો ગ્રન્થકારનો અભિપ્રાય છે જે તેઓ પછી જણાવશે, પહેલાં કાલાતીતના મતને જણાવ્યો છે.
સાધક જે સ્તવનાદિ કરે છે એનું ફળ પામે છે. એટલે કે ફળપ્રાપ્તિમાં સ્વકર્તક સ્તવનાદિ કારણભૂત છે. તેમ છતાં, પ્રભુ સ્તોતવ્ય તરીકે છે તો સ્તવનાદિ થાય છે. એ વિના નહીં. માટે ફળપ્રાપ્તિ પ્રભુનિમિત્તે થઈ એમ કહેવાય છે. અર્થાત્ ફળપ્રાપ્તિમાં પ્રભુ પણ ભાગ ભજવે જ છે. ને તેઓ જો ભાગ ભજવે છે તો કયા વાસ્તવિક ભગવાન છે, કયા નહીં? આવો વિશેષ નિર્ણય ન હોય ત્યારે માધ્યસ્થ હોય તો જ ફળપ્રાપ્તિ થાય છે, એ વિના નહીં. સ્થાણુ (ટૂંઠું) અને પુરુષ દૂરથી સરખા દેખાતા હોય છે. તેથી જ્યાં સુધી “આ પુરુષ જ છે' એવો નિર્ણય થયો નથી ત્યાં સુધી કોઈ એને
સ્થાણુ છે એમ કહેતું આવે તો એની સાથે કજિયો ન કરવો.. કે “આ પુરુષ જ છે' એવો કદાગ્રહ ન રાખવો. આવા માધ્યશ્મની અહીં વાત છે. અર્થાત્ વાસ્તવિકદેવનો નિશ્ચય ન હોય ત્યારે અન્યને દેવ માનનાર સાથે ઝગડવું નહીં, ને સ્વમાન્યદેવનો કદાગ્રહ ન રાખવો એવાં માધ્યથ્યનું આલંબન લઈને કરાતી વિશિષ્ટ દેવતાની સેવાની અહીં વાત છે..
કાલાતીત નામના શાસ્ત્રકાર પંડિતે આ વાતને આ રીતે કહી છે. તે તે દર્શનકારોને માન્ય ભગવાનમાં નામાદિનો ભેદ હોવા
