________________
૯૮૧
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૯૦ સ્તોત્ર ફળ કરતાં કરોડગણું કહ્યું છે. આત્માના આત્યંતર પરિણામના ઉત્કર્ષરૂપ યોગના અતિશયના કારણે એનું આવું ફળ કહ્યું છે. જાપના ત્રણ પ્રકાર છે. મુખથી બોલીને થતો જાપ એ વૈખરી. હોઠ ફફડાવીને થતો જાપ એ ઉપાંશુ. આ બન્ને વિના માત્ર મનથી થતો માનસજાપ વધારે બળવાનું હોય છે, કારણકે એમાં માત્ર મનોયોગ હોય છે. કાયયોગ-વચનયોગ કરતાં મનોયોગની બલિષ્ઠતા જગજાહેર છે જ. તેથી જ સ્તોત્ર કરતાં જાપને કરોડગણું ફળ આપનાર કહ્યો છે.
માનસિકશ્રમ વગેરે કારણે જયારે ધ્યાન શક્ય નથી રહેતું ત્યારે યોગીઓ જાપનો સહારો લે છે. જપ દ્વારા ફરીથી એવી માનસિક ભૂમિકા તૈયાર થાય છે જેથી ફરીથી ધ્યાનમાં આરૂઢ થઈ શકાય. ને તેથી યોગવિશારદો જાપને ધ્યાનની વિશ્રામ ભૂમિકા કહે છે.
શંકાઃ સહજસિદ્ધ જ્ઞાનાદિ ચાર ધરાવનાર વિશ્વના સર્જનહાર એવા મહેશ્વરને તમે માનતા નથી. તમે તો શ્રી વર્ધમાનસ્વામી વગેરે અરિહંતને ઈશ્વર માનો છો. એટલે ઈશ્વરનો સાક્ષાત્ અનુગ્રહ તો નહીં જ, પણ આજ્ઞાપાલન દ્વારા પસાતો અનુગ્રહ પણ શી રીતે સંભવે ? કારણ કે મહેશ્વર અને અરિહંત અલગ અલગ છે. આ શંકાના સમાધાન તરીકે કાલાતીત નામના એક અન્ય વિદ્વાન એમ કહે છે કે જે જ્ઞાનાદિ ઐશ્વર્યથી યુક્ત હોય તે ઈશ્વર. આ ઈશ્વરનું સામાન્ય લક્ષણ છે. એની અન્ય વિશેષતાઓ તો હજારો લાખો છે. જે જાણવી છદ્મસ્થ માટે શક્ય નથી. એટલે વિશેષ ગુણો જોવાના નહીં ને સામાન્ય ગુણો જોવામાં આવે તો ઈશ્વર હોય, અરિહંત હોય કે બુદ્ધ વગેરે હોય.. બધા એક જ છે.માધ્યથ્યપૂર્વક આમાંના કોઈની પણ સેવા કરવાથી ઈશ્વરનો અનુગ્રહ પામી શકાય છે. પહેલાં કાલાતીતના આ મતનું ગ્રન્થકાર વર્ણન કરે છે. અલબત્ જેમ યોગની પૂર્વસેવામાં દેવપૂજા આવેલી. ને એમાં દેવની વિશેષતા ન જાણી હોય એવી અવસ્થામાં, જો અભિનિવેશ ન હોય તો સર્વ
