________________
૯૭૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે ભક્તિવાળા યોગ્ય જીવને એમના પ્રભાવે શુભભાવો જાગે છે. ને તેથી તેઓની આજ્ઞાનું પાલન કરવા જીવ સ્વયં પ્રવૃત્ત થાય છે, એમાં સ્થિર થાય છે ને ક્રમશઃ આગળ વધે છે. આને આર્થવ્યાપાર કહે છે. આ જ ઈશાનુગ્રહ છે.
- હવે, પાતંજલિઋષિએ “યોગસૂત્ર' ગ્રન્થમાં કહેલી જાપની વાત, અને એ સંગત કઈ રીતે થાય છે? એ વાત વિચારવાની છે.
પતંજલિઋષિએ કહ્યું છે કે પ્રણવ એટલે ૩ૐકાર, એ ઈશ્વરનો વાચક છે. આ ઢંકારપૂર્વક ઈશ્વરનો જાપ કરવાથી વિદ્ગો વિલીન થાય છે અને પ્રત્યકુ ચૈતન્ય પ્રાપ્ત થાય છે. કારના અર્થને ભાવિત કરવો એ એનો જાપ છે.
પાતંજલયોગસૂત્રમાં નવ પ્રકારના વિદ્ગો દર્શાવ્યા છે
(૧) વ્યાધિઃ વાત, પિત્ત કે કફ. કોઈપણ ધાતુનો ઉદેક વગેરે થવાથી થતા વર-અતિસાર વગેરે વ્યાધિ છે.
(૨) સ્થાનઃ અનુષ્ઠાન શરુ કરવાનો ઉત્સાહ જ ન થવો એ સ્થાન છે.
(૩) પ્રમાદઃ શરુ કરેલ અનુષ્ઠાનમાં પછીથી ચિત્ત નિરુત્સાહનિરુદ્યમ બની જવું એ પ્રમાદ છે.
(૪) આળસઃ સમાધિના સાધનભૂત હેતુઓ અંગે ઉદાસીનતા રહેવી એ આળસ છે.
(૫) વિભ્રમઃ જેનાથી પોતાનું ઇષ્ટ થવાનું છે એવી આરાધના અંગે “આનાથી મારું અનિષ્ટ થશે” એવો વિપરીત નિર્ણય એ વિભ્રમ
(૬) સંદેહઃ “આ આરાધના યોગરૂપ હશે કે નહીં?” અર્થાત આનાથી મારું ઈષ્ટ થશે કે નહીં?' એવો સંશય વત્ય કરે એ સંદેહ.
