________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
પરાકાષ્ઠાવાળું મહત્ત્વ જેમ વધઘટ થતું નથી. અનાદિ કાળથી છે. એમ ઈશ્વરમાં સર્વજ્ઞતા પણ અનાદિકાળથી છે.
૯૭૨
આપણે પણ ઈશ્વરમાં સર્વજ્ઞતા માનીએ છીએ. પણ એમની જેમ એ એક જ ઈશ્વરાત્મામાં અનાદિકાલીન હોય એવું નથી માનતા, કિન્તુ અનંત આત્માઓમાં સાદિ માનીએ છીએ-સાધનાજન્ય માનીએ છીએ. એમની માન્યતામાં ક્યાં ભૂલ છે એ વિચારીએ..
જૈન : પરિમાણ (=કદ)માં મહત્ત્વની જેમ એના પ્રતિપક્ષભૂત અલ્પત્વની પણ તરતમતા મળે છે. ને એની પરાકાષ્ઠા પરમાણુમાં મળે છે. તેમ જ્ઞાન પ્રતિપક્ષભૂત અજ્ઞાનની પણ તરતમતા મળતી હોવાથી એની પરાકાષ્ઠા જેમાં હોય એવો પણ કોઈ આત્મા માનવો પડશે.
પાતંજલ : જડ પદાર્થો અજ્ઞાન જ હોય છે. એટલે એમનામાં જ અજ્ઞાનની પરાકાષ્ઠા માની લઈશું.
જૈનઃ તમારી વાત બરાબર નથી. કારણ કે અજ્ઞાનની તરતમતાના આશ્રય તરીકે જો આત્મા મળે છે તો એની પરાકાષ્ઠાના આશ્રય તરીકે પણ આત્મા જ મળવો જોઈએ. નહીંતર તો અજ્ઞાનની જેમ જ્ઞાનની પરાકાષ્ઠાના પણ આશ્રય તરીકે કોઈ જડ પદાર્થની કલ્પના કરવી પડશે, કારણ કે આપણા પરિચયમાં આવના૨ જીવોમાં તો કોઈ પરાકાષ્ઠાના જ્ઞાનવાળા જણાતા નથી.
પાતંજલ : તમે પણ તમારા ભગવાનને સર્વજ્ઞ માનો છો ને એની સિદ્ધિ આ રીતે જ કરો છો કે આપણામાં તરતમતાવાળું જોવા મળતું જ્ઞાન કોઈક આત્મામાં પરાકાષ્ઠાવાળું હોવું જોઈએ, જેમકે મોટાપણું આકાશમાં પરાકાષ્ઠાવાળું છે. તો એ રીતે જ્ઞાનના પ્રતિપક્ષભૂત અજ્ઞાનની પરાકાષ્ઠા પણ કોઈક આત્મામાં જોવા મળવી જોઈએ ને ! કારણ કે મહત્ત્વના પ્રતિપક્ષ અલ્પત્વની પરાકાષ્ઠા
