________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૯
૯૭૧ સમાધાનઃ જુદા જુદા જીવોના આ જુદાં જુદાં જ્ઞાનોનું સંકલન કરનાર કોઈ એક જ્ઞાન માનશો કે નહીં? જો માનશો તો એ જ સર્વજ્ઞતા થઈ જશે, કારણકે તે તે દરેક વિષયના જ્ઞાન વિના એનું સંકલન શક્ય નથી. અને જો નહીં માનશો તો પાછી પૂર્વની જખપુષ્પાદિને અસત્ નહીં માની શકવાની આપત્તિ આવશે. કારણ કે ત્રણે કાળમાં ક્યારેય કોઈનેય ખપુષ્પાદિનું જ્ઞાન થતું નથી એવું કોઈ જાણી જ શકશે નહીં, ને કહી જ શકશે નહીં. કોઈકને ક્યાંક થતું-થતું હોય તો ?
વળી ધારો કે દુનિયામાં ૧૦૦ વસ્તુઓ છે, એકને જીવને ૯૮+“અ”નામની વસ્તુનો બોધ છે, પણ “બ'નામની વસ્તુનો બોધ નથી. બીજાને ૯૮+બનામની વસ્તુનો બોધ છે, પણ “અ”નો બોધ નથી. બેમાંથી પરકાષ્ઠા કોના જ્ઞાનમાં કહેવી ? એ નિર્ણય શી રીતે કરવો ? વસ્તુતઃ એકમાં કહી નહીં જ શકાય, કારણ કે એક પણ વસ્તુના જ્ઞાનની કમી હોય, પછી પરાકાષ્ઠા કેવી? એટલે આપણા બધામાં તરતમતાવાળું જ્ઞાન વધતાં વધતાં જ્યાં પરાકાષ્ઠા પામેલું છે ત્યાં સર્વવિષયક જ્ઞાન=સર્વજ્ઞતા સિદ્ધ થાય જ છે.
એટલે જ્ઞાનની પરાકાષ્ઠાવાળા ઈશ્વર સર્વજ્ઞ હોવા સિદ્ધ થાય છે. વળી આપણું જ્ઞાન ઇન્દ્રિય-વિષયના સંપર્કથી થાય છે. એટલે જે વિષયનો સંપર્ક હોય એને જ જ્ઞાનનો વિષય કહી શકાય છે. પણ ઈશ્વરને તો ઇન્દ્રિય જ ન હોવાથી ઇન્દ્રિયસંપર્કશૂન્યપણે જ્ઞાન થતું હોય છે. તો એ જ્ઞાનનો વિષય કોને માનવો? આમાં બે જ વિકલ્પો મળી શકે છે. ક્યાં તો કોઈપણ વસ્તુને વિષય ન માનવો..
ક્યાં તો બધી જ વસ્તુઓને વિષય માનવો. પ્રથમ વિકલ્પ સંભવતો નથી. કારણકે વગર વિષયનું જ્ઞાન સંભવતું નથી. એટલે બીજો વિકલ્પ ઈશ્વરના જ્ઞાનને સર્વવિષયક ઠેરવી જ દે છે.
વળી પાતંજલવિદ્વાનો એમ પણ કહે છે કે આકાશમાં રહેલું
