________________
૯૭૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
એ ઐશ્વર્ય છે. અને સંસ્કારરૂપ ધર્મ-અધર્મનો અભાવ હોવાથી પ્રયત્ન અપ્રતિહત હોય છે. આમ ઈશ્વરના જ્ઞાન, વૈરાગ્ય, ઐશ્વર્ય અને પ્રયત્ન અનાદિકાલીન-અપ્રતિહત હોય છે.
ઈશ્વર સર્વજ્ઞ છે એ વાતની સિદ્ધિ-મહત્ત્વ એટલે મોટાપણું.. એ બોર, લિંબુ, મોસંબીના ક્રમે વધતું જાય છે, માટે તરતમતાવાળું છે. એ વધતાં વધતાં આકાશમાં પરાકાષ્ઠાવાળું બને છે. અલ્પત્વ એટલે નાનાપણું.. એ મોસંબી, લિંબુ, બોરના ક્રમે તરતમતાવાળું છે, તો પરમાણુમાં પરાકાષ્ઠા પામે છે. એમ આપણું જ્ઞાન પણ જુદાજુદા જીવોમાં તરતમતાવાળું-ઉત્તરોત્તર વધતું જોવા મળે છે, તો ક્યાંક એ પરાકાષ્ઠાવાળું હોવું જોઈએ. હવે, આ પરાકાષ્ઠાવાળા જ્ઞાનને પણ જો સર્વવિષયક ન માનીએ તો એમ માનવું પડે કે વિશ્વની અમુક વસ્તુઓ એ જ્ઞાનનો વિષય નથી. તો એ વસ્તુઓ જે જ્ઞાનનો વિષય બનશે એ જ્ઞાન આ જ્ઞાન કરતાં ચઢિયાતું બનવાથી આ જ્ઞાનને પરાકાષ્ઠાવાળું નહીં કહી શકાય.
શંકા : પણ એ વસ્તુઓ કોઈના જ જ્ઞાનનો વિષય નથી એમ માની લઈએ તો..
સમાધાન ઃ આવું માની શકાતું નથી, કારણ કે જેનું ક્યારેય પણ કોઈને પણ જ્ઞાન થતું નથી એવી વસ્તુઓ પણ જો દુનિયામાં માનવાની હોય તો તો ખપુષ્પ વગેરેને પણ માનવા પડશે. ખપુષ્પાદિને અસત્ એટલે માટે જ મનાય છે કે એનું જ્ઞાન ક્યારેય કોઈનેય થતું
નથી.
શંકા : એના કરતાં એમ માનીએ કે અમુકજીવને અમુક વસ્તુઓનું જ્ઞાન છે, બીજાને બીજી અમુક વસ્તુનું જ્ઞાન છે. એમ દુનિયાની બધી વસ્તુઓનું જ્ઞાન સરવાળે થઈ જાય છે, પણ એક જ જીવને એ હોય છે એવું માનવાની શી જરૂર ?
