________________
બત્રીશી-૧૬, લેખાંક-૮૯
૯૬૭ અશુક્લ-અકૃષ્ણ હોય છે. આમાં એમને અશુભ પ્રવૃત્તિ હોતી જ નથી, માટે કૃષ્ણકર્મ હોતું નથી. યોગાનુષ્ઠાન રૂપ શુભપ્રવૃત્તિ હોય છે ખરી, પણ એનું જે ફળ હોય છે તે ઈશ્વરને સમર્પણ કરી દેતા હોવાથી શુક્લકર્મ પણ હોતું નથી. માટે અશુક્લ-અકૃષ્ણકર્મ હોય છે.
'અયોગીજીવોને ચિત્ત સાશય હોવાથી પ્રવૃત્તિઓ ક્રમશઃ શુક્લ, કૃષ્ણ કે શુક્લ-કૃષ્ણ હોય છે. તેઓ યજ્ઞ વગેરે જે કરે છે ને એના ફળને ઈશ્વર સમર્પણ કરવાનો અભિપ્રાય હોતો નથી. માટે એ પુણ્યજનક બનતું હોવાથી શુક્લકર્મ છે. બ્રહ્મહત્યા વગેરે જેવા અશુભકૃત્ય પાપજનક હોવાથી કૃષ્ણકર્મ છે. દાન-તપ-સ્વાધ્યાયાદિવાળા જીવોનું કર્મ શુક્લ-કૃષ્ણ બને છે. નારકીઓને કૃષ્ણકર્મ હોય છે. મનુષ્યોને ઉભયસંકીર્ણ શુક્લ-કૃષ્ણ હોય છે. યોગીજીવોને આ બધાથી વિલક્ષણ અશુક્લ-અકૃષ્ણ હોય છે.
આપણે પૂર્વે જોઈ ગયા કે કર્મની (કૃત્યની) વાસના બે પ્રકારે હોય છે. સ્મૃતિમાત્ર ફળ આપનારી સંસ્કારાત્મક અને જાતિ-આયુભોગરૂપ ફળ આપનારી પુણ્ય-પાપાત્મક. આમાંથી પ્રથમ વાસના એ છે કે દેવાદિભવનું શરીર પામીને જીવ જે કર્મ કરે છે એનાથી એવા સંસ્કાર(વાસના) પડે છે કે જેથી ભવિષ્યમાં ફરીથી જ્યારે દેવાદિભવનું શરીર મળે છે. ત્યારે પેલા સંસ્કાર જાગૃત થઈને એને અનુરૂપ સ્મૃતિને જન્માવે જ છે. પછી ભલે ને એ બે ભવ વચ્ચે સેંકડો જન્મોનું અંતર કેમ ન પડી ગયું હોય.. જેમકે- એક ભૂંડ છે, એ વિષ્ઠાભક્ષણની પ્રવૃત્તિ કરે છે. આ પ્રવૃત્તિથી એક એવા સંસ્કાર પડે છે કે જે ત્યારપછીના અન્ય મનુષ્યાદિભવોમાં સુષુપ્ત રહે છે અને સેંકડો ભવો પછી પણ જ્યારે ભૂંડના ભવની પ્રાપ્તિ થાય છે. ત્યારે એ શરીરરૂપ ઉદ્ધોધક મળવાથી એ સંસ્કાર જાગૃત થઈ જાય છે. ને તેથી વિઠાલક્ષણની સ્મૃતિ કરાવવા દ્વારા જીવને ફરીથી એમાં પ્રવૃત્ત કરે છે. આમાં પૂર્વના ભૂંડ ભવમાં વિષ્ઠાભક્ષણની જે પ્રવૃત્તિ કહી
