________________
૬૪૩
બત્રીશી-૯, લેખાંક-૪૬ એવા સંબોધનદ્વારા શ્રોતામાં આદર-પ્રીતિનું આધાન કર્યું જ છે ને ! વસ્તુતઃ મધુર આલાપ પૂર્વક કથન આ ચારે પ્રકારની પ્રસ્તુત આપણીકથામાં આવશ્યક શરત જાણવી. પ્રીતિ-આદરપૂર્વક આચારપ્રાયશ્ચિત્ત વગેરેની વાતો જ શ્રોતાને પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરી શકે. ઉપેક્ષા - અવગણના વગેરે હોય તો એ પ્રીત્યાદિ પેદા શી રીતે થાય? વળી આગળ વધીએ તો ચારે પ્રકારની ધર્મકથામાં, ને એનાથી પણ આગળ વધીએ તો અર્થકથા વગેરે ચારેકથામાં મધુર આલાપ જરૂરી છે. કારણ કે છેવટે દરેક કથાના અંતિમ પરિણામ તરીકે ધર્માભિમુખતા અભિપ્રેત છે.
પ્રશ્ન - પણ બાળાદિને ઉચિત આચારાદિની વાત કરવાથી જ એને આકર્ષણ થઈ ગયું હોવાથી આ ત્રીજા પ્રકારની શી જરૂર
છે ?
ઉત્તર - આચારાદિને સાંભળવા છતાં મનમાં જો કોઈ સંદેહ - પ્રશ્ન રહી જાય તો મન ડોલાયમાન રહેવાથી આકર્ષણ જાગતું નથી. એ સંદેહ દૂર કરવાથી આકર્ષણ પેદા થાય છે. માટે સંદેહ દૂર કરનારી વાતો પણ ધર્મકથા હોવાથી આક્ષેપણીકથાના ત્રીજા સ્વતંત્ર પ્રકાર તરીકે અહીં કહેલ છે.
સૂક્ષ્મ ઉક્તિઓ એ ચોથા પ્રકારની દૃષ્ટિવાદ આક્ષેપણી કથા છે. શ્રોતા જો પંડિત હોય તો એને માત્ર આચાર કે વ્યવહાર સાંભળવાથી આકર્ષણ જાગતું નથી. માટે પંડિત જીવને આકર્ષણ જગાડવા માટે એની રુચિના વિષયભૂત એવી શાસ્ત્રોમાં કહેલી જીવાદિ અંગેની સૂક્ષ્મવાતો કહેવામાં આવે છે. એક તો સૂક્ષ્મ તત્ત્વ, વળી તર્કસંગત વાતો... તથા પૂર્વાપર ક્યાંય વિરોધ ન થાય એવી વાતો.. ઉપરથી બધી વાતોની સંગતિ થાય એવી વાતો... આ બધાથી પંડિતજીવને જૈનધર્મ જ યુથાર્થ તર્કસંગત લાગે છે ને તેથી એને જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષણ જાગે છે.
