________________
૬૪૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે એવી વાતો જાણવા મળે ત્યાં એને વાસ્તવિક ધર્મ હોવાની બુદ્ધિ થાય છે. એટલે નાની નાની ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત્ત જ્યારે જાણવા મળે છે ત્યારે આ ધર્મમાં આચારપાલનની સૂક્ષ્યકાળજીઓ લેવાય છે એવી પ્રતીતિ થવાથી એને જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષણ થાય છે. પ્રાયશ્ચિત્તની વાતો એ વ્યવહાર છે. માટે આ વ્યવહાર આક્ષેપણી કથા છે.
સંદિગ્ધ વાતો અંગે મધુર આલાપપૂર્વક ઉત્તર આપવો એ ત્રીજા પ્રકારની પ્રજ્ઞપ્તિ આક્ષેપણી કથા છે. આશય એ છે કે બાળવગેરે જીવોને આચાર વગેરેની જે વાત આપણે કરેલી હોય કે પૂર્વે એણે બીજા પાસે સાંભળેલી હોય ને એ અંગે કંઈક સંશય પડ્યો હોય – પ્રશ્ન ઊઠ્યો હોય... તો એ સંશયને દૂર કરવો જોઈએ. જેથી ધર્મ પ્રત્યેની શ્રદ્ધાસ્થિર થાય.
પ્રશ્ન - અહીં “મધુર આલાપપૂર્વક પ્રશ્નનો ઉત્તર આપવાનું શા માટે કહ્યું છે ?
ઉત્તર - એટલા માટે કહ્યું છે કે શ્રોતાને જો એમ પ્રતીત થાય કે “વક્તાને મારા પ્રશ્નનું કોઈ મહત્ત્વ નથી. મને કે મારા પ્રશ્નને અવગણવા માગે છે... રૂક્ષતાથી કે કઠોરતાથી જવાબ આપે છે.” વગેરે, તો કદાચ પ્રશ્નનું સમાધાન થાય તો પણ વક્તા એવા આપણા પ્રત્યે સભાવ પેદા ન થવાથી આપણા ધર્મ પ્રત્યે પણ એને આકર્ષણ થતું નથી. અને જો એ ન થાય તો “કથા' એ “ધર્મકથા” બનતી નથી, કારણકે અજૈનોને જૈનધર્મ પ્રત્યે આકર્ષે અને જૈનોને જ્ઞાન-ક્રિયા માર્ગ પ્રત્યે વધુ શ્રદ્ધા-ઉદ્યમ વગેરે જન્માવે એવી કથા એ જ ધર્મકથા છે. એટલે ઉપર કહેલી પ્રતીતિ શ્રોતાને ન થાય એ માટે મધુર આલાપપૂર્વક સંશય દૂર કરવાનું અહીં કહ્યું.
જીવ અંગેની ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમની શંકાને દૂર કરવા પૂર્વે પ્રભુવીરે “હે ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ! તમે સુખપૂર્વક આવ્યા?” એમ મધુર આલાપ કર્યો હતો ને ! શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર વગેરેમાં “આયુષ્યમ!
