________________
૬૧૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે તથા જે ક્ષણ બદ્ધ થઈ એ તો બદ્ધાવસ્થા સાથે જ ક્ષીણ થઈ ગઈ, એટલે કે એ ક્ષણ તો મુક્ત થતી નથી. અને જે ભાવી ક્ષણ “મુક્ત' તરીકે અભિપ્રેત છે એ તો બદ્ધ જ નહોતી, પછી “મુક્ત' શી રીતે કહેવાય ? બંધ વિના મોક્ષ સંભવતો નથી. માટે પૂર્વેક્ષણે જે બાંધનાર છે એ જ કાળાન્તરે ભવિષ્યમાં ભોગવનાર છે એમ માનવું જરૂરી છે. એટલે જ ગૌતમબુદ્ધને કાંટો વાગવા પર કહ્યું હતું કે આજથી પૂર્વના ૭૦મા ભવે મેં એક જીવને ભાલાથી મારી નાખેલો એના કારણે મારા પગમાં આ કાંટો વાગ્યો... એમ સાધના કરનાર પણ ક્રમશઃ આગળ વધતાં વધતાં એક દિવસ મોક્ષ પામે છે. માટે એકાન્ત ક્ષણિકવાદ પણ ઉચિત નથી.
આમ એકાન્તનિત્યવાદમાં અને એકાન્તઅનિત્યવાદમાં અહિંસા ઘટી શકતી નથી, એ જણાવ્યું... અને એ નથી ઘટતી માટે સત્ય-અચૌર્ય વગેરે પણ ઘટતા નથી. કારણ કે જેમ ધાન્યના રક્ષણ માટે ખેતરને વાડ કરવામાં આવે છે તેમ અહિંસાવ્રતના રક્ષણ માટે સત્યાદિવ્રતોનું વિધાન છે. પણ રક્ષણ કરવા યોગ્ય ધાન્ય ખેતરમાં હોય જ નહીં એને વાડ પણ કોઈ વિચારશીલ પુરુષ ન જ કરે એ સ્પષ્ટ છે. એમ અહિંસા જ નથી, તો પછી સત્યાદિવ્રતનો પણ કયો ડાહ્યો માણસ પ્રયાસ કરે ?
બૌદ્ધ - “આને હણું' એવો સંકલ્પ જ હિંસા છે, આવો સંકલ્પ કરવો એ જ હિંસત્વ છે. એવો સંકલ્પ ન થવા દેવો એ જ અહિંસા છે. આવા સંકલ્પરૂપ હિંસા અને એના અભાવરૂપ અહિંસા... આ બન્ને તો ક્ષણિકવાદમાં પણ સુઘટ છે જ... અને તેથી એની વાગરૂપે સત્ય અચૌર્ય વગેરે પણ અસંગત રહેતા નથી. - જૈન - આવી દલીલ પણ તમને શોભતી નથી. કારણ કે તમે એકાન્ત ક્ષણિકત્વ માનો છો... આ એકાન્તક્ષણિકત્વ એટલે પૂર્વેક્ષણનો કોઈ જ અંશ ઉત્તરક્ષણમાં આગળ ન વધવો.. વસ્તુ સંપૂર્ણતયા નિરન્વય નાશ પામી જવી તે. જો આ રીતે વસ્તુનું કોઈ જ સ્વરૂપ આગળી ક્ષણમાં
