________________
બત્રીશી-૮, લેખાંક-૪૪
૬૧૭
જીવોને જીવન પ્રિય છે. બધા જીવોને સ્વસમાન માનીને કોઈની હિંસા કરવી ન જોઈએ કે અન્ય પાસે કરાવવી ન જોઈએ. ’” આવા આગમવચનો તમે પણ માનેલા જ છે જેની અસંગતિ થઈ જતી હોવાથી ચરમક્ષણમાં સ્વહિંસકતાની આવતી આપત્તિને ઇષ્ટાપત્તિ તરીકે સ્વીકારી શકાતી નથી. આમ એકાન્ત ક્ષણિકત્વ માનવામાં અહિંસા ઘટી શકતી નથી.
=
તથા એકાન્તક્ષણિકત્વ માનવામાં સત્ત્વ = અર્થક્રિયાકારિત્વ પણ સંભવતું નથી. કારણ કે પ્રથમ ક્ષણે અસ્તિત્વમાં આવીને બીજી ક્ષણે સ્વકાર્ય કરે એ પહેલાં તો નાશ પામી જાય છે. વળી તે તે ક્ષણ સ્વકાર્યોને એકસાથે કરે કે ક્રમશઃ ? યુગપ ્ એકસાથે કરતી હોય એવું તો જોવા પણ મળતું નથી કે મનાતું પણ નથી, કારણ કે કાર્યભેદે સ્વભાવભેદ હોય છે. એટલે યુગપદ્ જેટલાં કાર્યો કરે એટલા સ્વભાવ માનવા જ પડે, તો પછી નિરંશવસ્તુ માનવાની વાત ઊડી જાય. વળી ક્રમશઃ પણ શી રીતે કરે ? કારણ કે ક્ષણમાત્રમાં પોતે જ નાશ પામી જનાર છે.
તથા એકાન્તક્ષણિકત્વવાદમાં પુણ્ય-પાપ કે બંધ-મોક્ષ પણ સંભવતા નથી. આશય એ છે કે બાંધનાર ક્ષણ અલગ છે અને ભોગવનાર ક્ષણ અલગ છે તો કર્મબંધકત્વ અને કર્મભોતૃત્વ શી રીતે સંભવે ? દેવદત્ત કર્મ બાંધે અને એનું ફળ યજ્ઞદત્ત ભોગવે... આવું તો કોઈ રીતે માની શકાતું નથી. ક્ષણિકવાદમાં આવું માનવું પડે એ સ્પષ્ટ છે, જે અસંગત હોવાથી પુણ્ય-પાપનો બંધ કે એના ઉદયે સુખ-દુઃખનો અનુભવ માની શકાતા નથી. વળી, અહિંસાસત્ય વગેરે ધર્મસાધનોને સાધનાર ક્ષણ અલગ છે અને એના ફળરૂપે મુક્ત થનાર ક્ષણ પણ બિલકુલ અલગ છે... તો આ પણ શી રીતે સંભવે ? સાધના કરનાર અલગ અને સિદ્ધિ પામનાર અલગ... આવું હોય તો કોઈપણ સાધના કરે જ શા માટે ? માલ ભગલાને મળતો હોય તો કયો જગલો માર ખાવા તૈયાર થાય ? એટલે સાધના જ અસંભવિત બનવાથી મોક્ષ પણ શી રીતે થાય ?
