________________
૬૧૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે ઉત્તરક્ષણનો જનક એ પૂર્વેક્ષણનો હિંસક.” આવો બીજો વિકલ્પ પણ ઉચિત નથી, અર્થાત્ “ઉત્તરકાલીન મનુષ્યાદિષણનો જે જનક હોય તે પૂર્વકાલીન શૂકરાદિક્ષણનો હિંસક છે' એવું પણ કહી શકાતું નથી, કારણ કે એમાં શૂકર અત્યક્ષણથી વ્યભિચાર પ્રસંગ છે. હિંસકત્વની અતિવ્યાપ્તિ થવી (અહિંસક પણ હિંસક ઠરી જવો) એ અહીં વ્યભિચાર પ્રસંગ છે. એ પ્રસંગ આ રીતે – ક્ષણિકવાદી બૌદ્ધદર્શનવાળાઓએ પૂર્વાપરક્ષણ વચ્ચે ઉપાદાન-ઉપાદેયભાવ માનેલો છે. એટલે કે પૂર્વેક્ષણ ઉપાદાન કારણ છે અને ઉત્તરક્ષણ કાર્ય છે. એટલે પ્રસ્તુતમાં ઉત્તરકાલીન મનુષ્યક્ષણનું પૂર્વકાલીન શૂકરઅંતિમ ક્ષણ પણ જનક કારણ છે જ. માટે જેની હિંસા થઈ રહી છે એ શૂકરક્ષણ પોતે પણ એ હિંસા કરનાર હિંસક બની જવાની આપત્તિ આવશે જ.
શંકા - ઘટ હોય જ નહીં તો ઘટધ્વંસ થતો નથી એ જણાવે છે કે ઘટધ્વસ પ્રત્યે ઘટ પોતે પણ જનક છે જ. એમ પ્રસ્તુતમાં શ્કરક્ષણનાશ પ્રત્યે શૂકરક્ષણ પોતે કારણ છે જ. એટલે એનો પણ હિંસક તરીકે ઉલ્લેખ થાય એમાં આપત્તિ જેવું શું છે ?
સમાધાન - એક શિકારીએ બાણ છોડ્યું. એ બાણ બુદ્ધને = બોધિસત્ત્વને લાગ્યું, ને બોધિસત્ત્વ મરી ગયા. હવે તમારી માન્યતા પ્રમાણે તો બોધિસત્ત્વની આ હિંસા પ્રત્યે બોધિસત્વ ખુદ પણ હિંસક છે જ. એટલે કે શિકારી અને બુદ્ધ બન્ને આ બાબતમાં સમાન થઈ ગયા... માટે જેમ શિકારીને હિંસાની વિરતિ નથી એમ બોધિસત્ત્વને પણ હિંસાની વિરતિ સંભવી શકશે નહીં જ. અને એમને જો હિંસાની વિરતિ સંભવતી નથી તો અન્ય કોઈપણ આત્મામાં પણ એ સંભવી શકશે નહીં જ. અને તો પછી જે શાસ્ત્રોમાં હિંસાની વિરતિનું પ્રતિપાદન છે એ શાસ્ત્રો અસંભવિત વાતના પ્રતિપાદક બની રહેશે, ને માટે અસંગત ઠરી જશે. પણ તમને એ ઈષ્ટ તો નથી જ, કારણ કે તમે પણ હિંસાની વિરતિનું પ્રતિપાદન કરનારા આગમો સ્વીકાર્યા છે જ. જેમકે “દંડપ્રહાર વગેરેથી બધા જીવો ત્રાસ પામે છે. બધા
