________________
૬ ૧૫
બત્રીશી-૮, લેખાંક-૪૪ શી રીતે સંભવે ? કારણ કે આ મતે તો આત્માનો પણ કોઈ નાશ કરનાર છે જ નહીં, કિન્તુ આત્મા જ સ્વયં બીજી ક્ષણે નાશ પામી જાય છે એવું હોવાથી “કોઈએ તેની હિંસા કરી” એવું કઈ રીતે સંભવે? માટે કોઈથી પણ કોઈની પણ હિંસા સંભવિત ન બનવાથી આખું જગત્ ખૂનામરકીના ઉપદ્રવરહિત બની જવું જોઈએ. વળી, હિંસા જેવી જ જો કોઈ ચીજ નથી, તો “અહિંસા પણ શી રીતે હોય શકે? માટે એકાંત અનિત્યવાદમાં પણ અહિંસા વગેરે ઘટી શકતા નથી.
બૌદ્ધ - અમે પદાર્થોનો નાશક નથી માન્યો એ વાત બરાબર. પણ જનક તો માન્યો જ છે. આ જનકને જ હિંસક માનવામાં શું વાંધો છે ?
લોકવ્યવહાર - કોના જનકને હિંસક માનશો? સંતાનના કે ક્ષણના ? સંતાનના જનકને એટલે કે નવા સંતાનના જનકને હિંસક માનવાનો પ્રથમ વિકલ્પ બરાબર નથી. જેની હિંસા કરાઈ રહી છે તે શ્કરક્ષણસંતાનનો છેદ થઈ મનુષ્યક્ષણસંતાન ઉત્પન્ન થવો એ સંતાનભેદ છે. આવા સંતાનભેદનો જનક શિકારી છે. માટે એ શિકારીને હિંસક માનવો જોઈએ, કારણ કે મૂળ સંતાન કરતાં વિસદશસંતાનનો ઉત્પાદક હોઈ એના હિંસકત્વના વ્યવહારની સંગતિ થઈ જાય છે. પણ આવી સંગતિ બરાબર નથી, કારણ કે સંતાન વાસ્તવિક છે કે કાલ્પનિક ? જો સંતાનને વાસ્તવિક કહેશો તો તમારો સર્વ ક્ષણિકનો સિદ્ધાંત જ ઊડી જશે, કારણ કે સંતાન નામની વસ્તુ અક્ષણિક છે. માટે સંતાનને કાલ્પનિક માનવાનો રહે છે. હવે એ જ
જ્યારે કાલ્પનિક છે ત્યારે એની ઉત્પત્તિ, એના ઉત્પાદક વગેરે બધું જ કાલ્પનિક બની રહે એ સ્પષ્ટ છે. માટે વાસ્તવિક હિંસા-હિંસક વગેરે ન ઘટે. અલબત્ પૂર્વપક્ષની કલ્પના એવી છે કે પૂર્વસંતાનનો જ જનક નહીં, પણ ઉત્તરકાલીન વિસદશ સંતાનનો જનક એ પૂર્વસંતાનનો હિંસક છે. ગ્રન્થકારનું કહેવું છે કે જે કાલ્પનિક હોય તે જન્ય હોતું નથી, જન્ય તો એ જ હોય છે જે વાસ્તવિક ભાવરૂપ હોય.
