________________
- ૬૧૩
બત્રીશી-૮, લેખાંક-૪૪ બૌદ્ધ – મુગરપાત વગેરે ઘટનાશનું કારણ નથી... કારણ કે મુદ્ગરપાતથી શું થાય છે? ઘડો જ બને છે? કપાલ બને છે? કે સાવ તુચ્છ એવો ઘટનો અભાવ પેદા થાય છે? આમ ત્રણ વિકલ્પો છે. આમાંનો પ્રથમ વિકલ્પ તો તમને પણ માન્ય નથી, કારણ કે ઘડો તો પોતાની દંડ-ચક્ર વગેરે સામગ્રીથી બને છે. બીજો વિકલ્પ છે કપાલ (= ઠીકરાં) બને છે. તો ભલે ને બને, એમાં ઘડાને નાશ પામી જવાની શી જરૂર ? પોતાની સામગ્રીથી પટ (કપડું) ઉત્પન્ન થાય તો ઘટ કાંઈ નાશ પામી જતો નથી, એમ કપાલ ઉત્પન્ન થાય તો પણ એણે નાશ પામી જવાની શી જરૂર ? નહીંતર તો એક નવી વસ્તુ ઉત્પન્ન થવા પર શેષ આખી દુનિયાનો નાશ થઈ જાય, માટે આ બીજો વિકલ્પ પણ બરાબર નથી. વળી ત્રીજો વિકલ્પ પણ ઉચિત નથી. કારણ કે જે સાવ તુચ્છ હોય એ તો ખપુષ્પની જેમ અસત્. હોવાથી ઉત્પન્ન થઈ શકે એમ છે જ નહીં. માટે મુગરપાતાદિથી ઘટનાશ થાય છે એમ કહી શકાતું નથી... એટલે ઘટનાશનું કોઈ કારણ હોય એ સંભવિત નથી. છતાં એ થાય તો છે જ. માટે વગર કારણે, તથાસ્વભાવે જ ઘડો નાશ પામે છે એમ માનવાનું રહે છે. વળી એ જો સ્વભાવે નાશ પામે છે, તો સ્વભાવ તો પ્રથમ ક્ષણે પણ છે જ. માટે જ ઘડો ઉત્પન્ન થવાની બીજી ક્ષણે જ સ્વભાવથી જ નાશ પામી જાય છે, તે માટે ક્ષણિક છે એમ માનવું જોઈએ.
વળી, ઘડાનો પોતાનો સ્વભાવ કેવો છે ? નાશ પામવાનો કે નહીં પામવાનો ? જો નાશ પામવાનો છે તો બીજી જ ક્ષણે એવા સ્વભાવના કારણે નાશ પામી જ જવાથી ક્ષણિક બની જ જશે. જો નાશ નહીં પામવાનો સ્વભાવ હશે તો એક વાર નહીં, એકસો વાર મુદગરપાત થશે તો પણ એ નાશ નહીં જ પામે. માટે મુગરપાત તો ઘટનાશનું કારણ છે જ નહીં.
શંકા - કેટલોક કાળ ટકીને પછી નાશ પામવું... આવો ઘડાનો સ્વભાવ હોય તો ? -
