________________
૬૯૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે સમાધાન : નહીં રહે તો નહીં રહે.. શું વાંધો છે ? આમે તમારી પ્રક્રિયામાં પણ એમાં અનેક સ્વભાવ માનવા જ પડે છે. કારણ કે સંસારકાળ દરમ્યાન આત્માનો જે સંસાર સ્વભાવ હોય છે તે મોક્ષમાં ગયા પછી હોય છે કે નહીં ? “હોય છે એમ તો કહી શકાશે નહીં, કારણ કે મોક્ષકાળે મોક્ષસ્વભાવ તો હોય જ છે. પછી સાથે સાથે એનાથી વિરુદ્ધ એવો સંસારસ્વભાવ શી રીતે હોય શકે ? એટલે જો એમ કહેશો કે મોક્ષકાળે મોક્ષસ્વભાવ જ હોય છે, સંસારસ્વભાવ નહીં, તો સ્વભાવ બદલાઈ જવાથી સ્થિર એકસ્વભાવ ક્યાં રહ્યો ?
શંકા : અમે સંસારસ્વભાવ અને મોક્ષસ્વભાવ.. એવા બે સ્વતંત્ર સ્વભાવો માનતા જ નથી. ઉભયસંમીલિત એક જ સ્વભાવ માનીએ છીએ.. એ જ સ્વભાવ બુદ્ધિની હાજરીમાં એને સંસારી બનાવે છે, ને ગેરહાજરીમાં મુક્ત બનાવે છે.
સમાધાન : આ તો તમે અમારા સ્યાદ્વાદને જ સ્વીકારી લીધો.. એટલે છેવટે જૈનશાસનનો જ જય થયો. આશય એ છે કે નિત્યત્વ- અનિયત્વ.. એકત્વ- અનેકત્વ.. આવા પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાસતા બે ધર્મોનો, નિત્યાનિત્યત્વ.. એકાને ત્વ.. વગેરે એક સ્વભાવરૂપે સ્વીકાર કરવો એ જ તો સ્યાદ્વાદ છે.. તમે પણ સંસારસ્વભાવ (= સંસારિત્વ = અમુક્તત્વ) અને મુક્ત સ્વભાવ (= મુક્તત્વ) આ બે પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાસતા બે ધર્મોનો મુક્તામુક્તત્વ એક ધર્મ રૂપે સ્વીકાર કરી રહ્યા છો. તો સ્યાદ્વાદ જ સ્વીકારી લીધો ને ! જૈનશાસનમાં જ પ્રવેશ કરી દીધો ને ! તમારું સ્વાગત હો !
(બત્રીસ-બત્રીશી ગ્રન્થમાં પાતંજલ યોગદર્શનની અન્ય માન્યતાઓ ને એના પર ઉપાધ્યાયજી મ.ની વિચારણાઓ છે.. પણ આપણે એ બધી આ લેખમાળામાં લેવી નથી.)
આમ, મૂળમાં આત્માને અપરિણામી માનો- કૂટસ્થનિત્ય માનો તો પતંજલિઋષિએ આપેલ યોગલક્ષણ ઘટતું નથી એ સિદ્ધ
