________________
(२६) धिनताकरणं भेदो मियो राज्याधिपरिषु ॥ १७ ॥ दंडो हि वधपर्यन्तोपकारः प्रतिपयिनाम् ॥ स्यादुपायो नरासाध्ये कार्यकार्योन्यथा न च ॥१८॥ सत्कारादरमीतिसंभाषणादिभिः सांत्वनं साम । स्वर्णेभवाजिराजतादि दानेन कार्यसाधनं दाम । द्रव्यादिलोभदर्शनेन वाक्चातुर्येण वामात्यादीनां । परस्परचित्तभेदनोपादनं भेदः।। धनहरणवधबंधनादिरूपोऽपकारो दंडः।
મિષ્ટ વચનથી કાર્યની સિદ્ધિ કરવી તેને સામા કહે છે, કંઇ આપીને કાર્ય સિદ્ધિ કરવી તે દામ. રાજ્યાધિકારીઓમાં પરસ્પર એક બીજાને ભીન્નતા કરાવવી તે ભેદ, શત્રુને વધુ પર્યતને અપકાર કરે તે દંડએ ઉપાય મનુષ્યથી અસાધ્ય કાર્યમાં કરે; અન્યથા તેનું પ્રયોજન નહિ. આદર સત્કાર તથા પ્રીતિ ભરેલા વચનથી શાંત કરવું તે સામ કહેવાય સોનું, હાથી ઘોડા, રૂપુ વિગેરે આપીને કાર્ય સાધી લેવું, તે દામ કહેવાય; વ્યાદિકને લાભ દેખાડી અથવા વાણીના ચાતુર્યથી પ્રધાન વિગેરેને ફેડવા તે ભેદ; ધન લઈ લેવું; વધ કરે, કેદમાં નાંખવું વગેરે અપકાર કરવો તે દંડ કહેવાય.
अथसामदामभेदसाध्ये युद्धं नविधेय मन्यत्र विधेयमिति दर्शयबाह ॥ साम्ना दाम्ना च भेदेन जेतुं शक्या यदारयः ॥
