________________
યોગસાર પ્રકરણ/શ્લોક-૪૦-૪૧
શ્લોક ઃ
૪૭
तैर्दोषैर्दूषितो देवः कथं भवितुमर्हति ? |
इत्थं माध्यस्थ्यमास्थाय तत्त्वबुद्ध्याऽवधार्यताम् ।।४० ।।
શ્લોકાર્થ ઃ
તેવા દોષોથી દૂષિત=રાગાદિ દોષોથી દૂષિત, એવા (દેવ) દેવ થવા માટે કેવી રીતે યોગ્ય છે ? અર્થાત્ દેવ થવા માટે યોગ્ય નથી. એ પ્રમાણે મધ્યસ્થપણાનું આલંબન લઈને તત્ત્વબુદ્ધિથી વિચારવું જોઈએ. II૪૦]I
ભાવાર્થ:
ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે ઉપાસ્યના વિષયમાં “આ મારા દેવ ઉપાસ્ય છે, પરના દેવ ઉપાસ્ય નથી.” તેવા પક્ષપાતનો ત્યાગ કરીને મધ્યસ્થ બુદ્ધિનું આલંબન લઈને ઉપાસ્યના વિષયમાં “તત્ત્વ શું છે ?” તેને જોનારી નિર્મલ બુદ્ધિથી વિચારવું જોઈએ કે જેઓ રાગાદિ દોષોથી દૂષિત છે તેઓ દેવરૂપે ઉપાસ્ય કેવી રીતે થઈ શકે ? અર્થાત્ થઈ શકે નહીં. માટે જેઓ વીતરાગ છે, રાગાદિ દોષ વગરના છે તેઓ જ કલ્યાણના અર્થી જીવો માટે ઉપાસ્ય દેવ છે અને તે દેવને કોઈ બુદ્ધ કહે, કોઈ વિષ્ણુ કહે, એટલા શબ્દભેદ માત્રથી કોઈ વિરોધ નથી પરંતુ ઉપાસ્યદેવના વીતરાગ સ્વરૂપમાં કોઈ ભેદ સ્વીકારી શકાય નહીં અર્થાત્ રાગી-દ્વેષી પણ ઉપાસ્ય તરીકે સ્વીકારી શકાય નહીં પરંતુ વીતરાગ જ ઉપાસ્ય છે, અન્ય નહીં તે સ્વીકારવું જોઈએ. il૪૦ના
અવતરણિકા :
વીતરાગદેવ જ ઉપાસ્ય છે અને વીતરાગ નથી તેઓને ઉપાસ્ય તરીકે સ્વીકારી શકાય નહીં, તેને જ દૃઢ કરવા અર્થે કહે છે -
1
શ્લોક ઃ
यद्वा रागादिभिर्दोषैः सर्वसंक्लेशकारकैः । दूषितेन शुभेनापि देवेनैव हि तेन किम् ? ।।४१ ॥
