________________
૪૬
યોગસાર પ્રકરણ/પ્રથમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૯-૪૦ પરમાત્મા જ બુદ્ધ, વિષ્ણુ વગેરે શબ્દોથી વાચ્ય છે. આમાં કોઈ અર્થભેદ નથી. હવે, આવા પરમાત્માનું સ્વરૂપ શું છે તે સ્પષ્ટ કરવા કહે છે – શ્લોક :
स्वरूपं वीतरागत्वं पुनस्तस्य न रागिता ।
रागो यद्यत्र तत्रान्ये दोषा द्वेषादयो ध्रुवम् ।।३९।। શ્લોકા -
વળી, તેમનું સંસારથી અતીત અવસ્થારૂપે રહેલા પરમાત્માનું, સ્વરૂપ વીતરાગતા છે. રાગિતા નથી. જે કારણથી જ્યાં રાગ છે ત્યાં દ્વેષાદિ અન્ય દોષો નક્કી છે. [૩૯] ભાવાર્થ :
સંસારથી અતીત અવસ્થાની પ્રાપ્તિ અર્થે ઉપાસ્ય, બુદ્ધ આદિ શબ્દોથી વાચ્ય એવા પરમાત્માનું સ્વરૂપ વીતરાગતા જ છે પણ રાગિતા નથી. અહીં પ્રશ્ન થાય કે ઉપાસ્ય દેવ ભક્તો પ્રત્યે રાગવાળા છે તેમ સ્વીકારીએ તો શું વાંધો ? તેથી કહે છે – જે કારણથી જે પુરુષમાં રાગ વર્તે છે તે પુરુષમાં દ્વેષાદિ દોષો નક્કી હોય છે અને રાગાદિ દોષોથી વ્યાપ્ત એવા પુરુષની ઉપાસના કરવાથી સંસારથી પર અવસ્થાની પ્રાપ્તિ થાય નહીં. માટે જેઓને સંસારી અવસ્થા વિડંબણારૂપ જણાય છે અને તેનાથી પર એવી અવસ્થા જ ઉપાસ્યરૂપે જણાય છે તેવા જીવો તો સંસારથી પર અવસ્થાને પામેલા એવા વીતરાગની જ ઉપાસના કરે છે. અને તે ઉપાસનાના બળથી પોતે પણ વીતરાગ બને છે અને સંસારની વિડંબણાથી મુક્ત થાય છે. II3II અવતરણિકા:
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે આત્મા માટે વીતરાગ જ ઉપાસ્ય હોઈ શકે અને રાગીને ઉપાસ્ય તરીકે સ્વીકારવામાં આવે તો ત્યાં દ્વેષાદિ દોષોની પણ અવશ્ય પ્રાપ્તિ થાય. તેથી હવે, તેવા દોષોવાળા દેવ ઉપાસ્ય બને નહીં તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
