________________
૧૧૦
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૬-૭ છતાં તેની પ્રાપ્તિ માટે શ્રમ કરાવે છે અને અંતરંગ રીતે જીવને ઇચ્છાની આકુળતાથી વિહ્વળ કરે છે. વળી, તે સુખને પામીને જે કાંઈ અંતરંગ મલિન ભાવો થાય છે તથા તે સુખ મેળવવા જે કાંઈ પાપારંભ થાય છે તેના ફળરૂપે કર્મબંધની પ્રાપ્તિ થાય છે અને સંસારના પરિભ્રમણના અનર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી ઘણાં દુઃખોથી સંવલિત એવું ક્ષણભરનું અલ્પમાત્રાનું સુખ સુખાભાસ છે. અને મોહની આકુળતા વિનાનું સુખ સદા સ્થાયી અને સદા ઉપદ્રવ વગરનું હોવાથી પારમાર્થિક સુખ છે. જેઓની પારમાર્થિક સુખ જોવાની દૃષ્ટિ મોહથી આચ્છાદિત થયેલી છે તેવા જીવો ઇન્દ્રિયના વિષયજન્ય સુખાભાસથી મોહિત છે અને તેવા જીવોને પાંચ ઇન્દ્રિયના શબ્દાદિ વિષયો મોહથી આકુળ કરીને તે મેળવવા માટે શ્રમ કરાવે છે અને તેના દ્વારા જીવ અનેક જાતની વિડંબના પ્રાપ્ત કરે છે. માટે પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયો સંસારી જીવોને દુઃખ ઉત્પન્ન કરનારા છે.
આવું સુખ પાછું મૃગતૃષ્ણા જેવું છે અર્થાતું જ્યાં જલ ન હોય ત્યાં જલનો ભ્રમ થાય તે ભ્રમાત્મક જલ મૃગતૃષ્ણા કહેવાય છે તેમ પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયો જીવને સુખ કરનારા નથી પરંતુ ઇચ્છાની આકુળતા કરીને દુઃખ ઉત્પન્ન કરનારા છે તોપણ આ વિષયો મારા સુખના કારણ છે તેવો ભ્રમ જીવને પેદા કરાવે છે તેથી શબ્દાદિ વિષયો મૃગતૃષ્ણા જેવા છે. તેની કદર્થનાને પામેલા જીવો સંસારની સર્વ કદર્થનાને પ્રાપ્ત કરે છે. કા અવતરણિકા:
શ્લોક-૪માં કહ્યું કે સૂક્ષ્મબુદ્ધિવાળાં વડે પણ કષાય અને વિષયોના પરમાર્થનો ભેદ થઈ શકતો નથી. તો તેઓની સૂક્ષ્મબુદ્ધિ વ્યર્થ છે. તેથી હવે કષાયુક્ત જીવોના વિષયોનાં સુખનો અને યોગીનાં સુખનો ભેદ બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
नोपेन्द्रस्य न चेन्द्रस्य तत् सुखं नैव चक्रिणः । साम्यामृतविनिर्मग्नो योगी प्राप्नोति यत् सुखम् ।।७।।
