________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૭ શ્લોક :
अष्टाङ्गस्यापि योगस्य सारभूतमिदं खलु ।
यतो यमादिव्यासोऽस्मिन् सर्वोऽप्यस्यैव हेतवे ।।१७।। શ્લોકાર્ચ -
આઠ અંગવાળા પણ યોગનું આ પૂર્વમાં વર્ણન કરાયેલું સામ્ય, ખરેખર સારભૂત છે. જે કારણથી આમાં=સામ્યભાવમાં, યમાદિ આઠનો વિસ્તાર છે (અને) આના જ હેતુ માટે સામ્યભાવના જ હેતુ માટે, સર્વ પણ છે=સર્વ એવા યોગના અંગો છે. I૧૭ના ભાવાર્થ -
મુનિઓ મોક્ષના અર્થી છે તેથી મોક્ષના ઉપાયભૂત યોગમાર્ગને સેવે છે અને તે યોગમાર્ગ આઠ અંગોમાં વિભક્ત છે. મુનિઓ સ્વ સ્વ ભૂમિકા અનુસાર તે યોગાંગોને સેવે છે. તે સર્વે યોગાંગોના સેવનમાં આ સામ્યભાવ જ સારભૂત છે. આનાથી એ ફલિત થાય છે કે, મુનિઓ સ્વ સ્વ ભૂમિકા અનુસાર યમ, નિયમ આદિ જે જે યોગાંગોને સેવે છે તે સર્વના સેવનકાલમાં જેટલા જેટલા અંશમાં સામ્યભાવને સ્પર્શે છે તેટલા તેટલા અંશમાં જ તેઓના યોગના સેવનનું સાફલ્ય છે; કેમ કે યોગની બાહ્ય આચરણા માત્રથી મોક્ષ નથી પરંતુ તે તે યોગના સેવન દ્વારા તેના સારભૂત એવા સામ્યને પ્રગટ કરવાનું જ મુનિઓનું પ્રયોજન છે.
આ આઠેય યોગાંગોમાં સામ્યભાવ સાર કેમ છે તેમાં શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી યુક્તિ આપે છે. જે કારણથી સામ્યભાવમાં જ યમાદિનો વિસ્તાર છે. આનાથી એ ફલિત થાય કે જેમ જેમ મુનિમાં સામ્યભાવ પ્રકર્ષવાળો થતો જાય તેમ તેમ તેઓ વડે સેવાયેલા યમાદિ યોગાંગો વિશિષ્ટ-વિશિષ્ટતર બને છે અને જેમ જેમ સામ્યભાવ ન્યૂન તેમ તેમ તેમના યમાદિ પણ નિમ્ન કક્ષાના રહે છે. તેથી જ સામ્યભાવમાં જ યમાદિનો વિસ્તાર છે અર્થાત્ સામ્યભાવની વૃદ્ધિમાં જ યમાદિ અંગોની વૃદ્ધિ છે. વળી, મુનિઓ જે યમાદિ સેવન કરે છે તે સર્વ સામ્યભાવના હેતુથી જ સેવે
