________________
તે સંસારના પરિભ્રમણમાં આ જીવ અનાદિથી પરિભ્રમણ કરે છે. આત્મા અનાદિ કાળથી છે તેની આદિ હોતી નથી માટે જ ત્રિકાલજ્ઞાની પરમાત્મા જણાવે છે જીવ અનાદિ કાળને છે. તેમ આત્મા (જીવ)ને સંસાર પણ અનાદિ કાળને છે. સંસાર એ અનાદિ કાળથી ચાલ્યા આવતાં કર્મ સંગથી સર્જાયેલો છે. માટે સૂરિપુરંદર શ્રીમાન આચાર્ય હરિભસૂરીશ્વરજી મહારાજા કહે છે કે સંસાર દુઃખ રૂપ છે. તે સંસાર આખરી પરિણામે તે ફળસ્વરૂપે પણ દુઃખ આપનાર છે. તે દુઃખ એક બે- ત્રણ વાર નહિ પણ દુઃખની પરંપરાને ભવોભવ સુધી સજાવે બતાવે, અને અનુભવ કરાવે તેવો આ સંસાર છે. તેથી સુખરૂપ, સુખફલક, સુખાનુબંધી ન હોવાથી સંસાર અસાર જ છે...જેના રૂપકમાં, ફલમાં, પરિણામે ભવાંતર દુઃખ જ જણાતું હોય તેવા સંસારને સાર માનવું એ નરી અજ્ઞાનતા છે. - આત્મા અનાદિ કાળને છે તેમ સંસાર પણ અનાદિ છેઆત્માની બદલાતી ફેરફાર થતી અશુદ્ધ અવસ્થા.... મનુષ્યાદિ ચાર ગતિ, તેમાં પણ ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાએ પ્રાપ્ત કરે છે તેથી આત્મા અશુભકર્મના કારણે અશુદ્ધ છે. કર્મના પ્રચંડ વાતાવરણમાં ફસાયેલાને આધિ વ્યાધિ ઉપાધિ જન્મ જરાના અનેકાનેક ફેરાએ પ્રાપ્ત થાય તેમાં કઈ જ નવાઈ નથી. સંસારી આત્માઓની સાથે કર્મ સંગ હોય તેથી સંસાર અનાદિને તેમ કર્મ સંગ તેની સાથે અનાદિને છે.
