________________
શ્રી લઘુ ક્ષેત્ર સમાસ વિસ્તરાથ સહિત.
તે સમપ્રતરવૃત્ત એવા જ ભૂદ્વીપને સવ ખાજુથી વીટાઇને પરિમ`ડળ આકારે એટલે ચૂડી સરખા વલય આકારે વળસમુદ્ર રહેલા છે, અહિં જે વસ્તુ ચૂડીના સરખી ગાળ રેખવાળી હાય, અને મધ્યભાગમાં પાલાણુ એટલે તે વસ્તુના અભાવ હાય તેવા આકાર મંદ આકાર અથવા વન્ય આકાર કહેવાય છે. તે પ્રમાણે આ લવસમુદ્ર પણ પરિમંડળ અથવા વલય આકારે છે, અને તે જમૂદ્રીપથી ખમણા એટલે એ લાખ ચેાજનના નવા વિધ્ધમ વાળા છે. વલયાકાર વસ્તુની એક ખાજુની પહેાળાઈ તે ચક્રવાલ વિષ્ણુભ કહેવાય, જેથી લવણુસમુદ્ર પણ જમૂદ્રીપના પન્ત ભાગથી પ્રારભીને સ્હામે ધાતકી ખંડના પહેલા કિનારા સુધી માપીએ તેા બે લાખ ચેાજન થાય, (પરંતુ એક માજુ એક લાખ અને ત્રીજી બાજુ એક લાખ મળીને એ લાખ યેાજન છે એમ નહિ)
ચ
ખ
@
ગ
મ
T
૩
જેમ આ ચિત્રમાં વચ્ચે જ બુદ્વીપને ફરતા લવણુ સમુદ્ર છે તે જખૂદ્રીપ “ અ ” થી “ ખ” સુધી અથવા “ ખ’” થી “ગ ” સુધી લાખ ચેાજન છે, એ વૃત્તવિષ્ક'ભ, અને લવણ સમુદ્ર ૮ અ '' થી ડ અથવા ખ થી ચ સુધી એ લાખ ચેાજન છે, પરન્તુ ક થી · સુધી તે પાંચ લાખ ચેાજન છે. એ બે લાખ વિષ્પ ભ તે લયવિષ્ણુ ભ અથવા ચક્રવાલ વિશ્ક ભ જાણવા.
ત્યારબાદ ધાતકીખડ તે લવણ સમુદ્રની ચારે બાજુ ફરતા મ`ડળાકારે વીટાયલા છે, અને ચાર લાખ ચેાજન વલયવિષ્ણુભવાળા છે, તેને ક્રૂરતા આઠ લાખ ચેાજના વલયવિષ્ય ભવાળા કાળાધિ સમુદ્ર છે, તેને ફરતા ૧૬ લાખ ચાજન વલયવિક ભવાળા પુષ્કરદ્વીપ છે, ઈત્યાદિ રીતે દ્વીપ અને સમુદ્રો પૂવ પૂ`થી ખમણા ખમણા વિસ્તારવાળા છે, તેનું કિંચિત્ અધિક સ્પષ્ટ સ્વરૂપ આ આળેખેલા ચિત્રથી માલૂમ પડશે ॥ ૧૨॥
૧
૩૫ત્રતાઃ—— પૂર્વે કહેલા સર્વે દ્વીપ અને સમુદ્રા પોતાના પન્ત ભાગે ચારે બાજુ ફરતા કેટ વડે વીટાયલા હાય છે, તેને શાસ્ત્રમાં ગતી કહે છે તે જગતીનુ સ્વરૂપ આ ૬ ગાથાઓ વડે કહેવાય છે.—
वयरामईहिं' णिअणिअदीवेादहिमज्झगणियमूलाहिं ।
अट्टुचाहिं बारसचउ भूलेग्वरिरुंदाहिं ॥ १३ ॥ वित्थारदुगविसेसो, उस्सेहविभत्तखओ चओ होइ इअ चूलागिरिकूडाइतुल्लविरकंभकरणाहि ॥ १४ ॥
