________________
શ્રી લઘુક્ષેત્રસમાસ વિસ્તાથ સહિત
- થાઈ–વૃત્તવસ્તુને પરિધિ, ગણિતપદ, છેલ્લા ખંડ વિગેરેના ઈષ અથવા અથવા છેલા ખંડથી ગણાતે ઈર્ષા, જીવા, ધનુ પૃષ્ટ, બાહા, પ્રતર, અને ઘન એ આઠ માપને આ આગળ કહેવાતા કરણેવડે [ગણિતરીતિએવડે ] ગણે-ગણવા. ૧૮૭ છે
વિસ્તર –વૃત્તવરતુને ઘેરા તે રિપિ, અમુક માપના સમચોરસ ખંડ તે Tળતા છેલ્લાખંડ વિગેરેના અથવા છેલલાખંડથી મપાતે વિષંભ તે ઈષ અથવા ધતુપૃષ્ટને મધ્યથી છવાના મધ્યભાગ સુધીને વિષ્ક તે રૂપું, અથવા બાણ, ખંડની છેલ્લી લંબાઈ તે નીવા, ખંડ પર્યત ઘેરા (ખંડિત ઘેરા ) તે ધનુ, અથવા ધનુષ આકારવાળા ખંડને કામઠીભાગ તે ધનઃપૃષ્ટ, ખંડની બે બાજુનાં પડખાં તે વહાં, ખંડનું ક્ષેત્રફળ તે પ્રતર, અથવા ચેરસ પદાર્થની લંબાઈ પહોળાઈનો ગુણાકાર તે પ્રતર, તથા લંબાઈ પહોળાઈ અને ઉંચાઈને ગુણાકાર તે ઘન. ૧૮૭ છે
ઝવતરણ –પૂર્વગાથામાં કરેલી સૂચના પ્રમાણે હવે આ ગાળામાં પ્રથમ પરિધિ જાણવાની રીતિ અને ત્યારબાદ ગણિતપદ જાણવાની રીતિ દર્શાવાય છે–
विक्खंभवग्गदहगुण-मूलं वट्टस्स परिरओ होई । विक्खंभपायगुणिओ, परिरओ तस्स गणिअपयं ॥१८॥
| શબ્દાર્થ – વિક્રમવા –વિષ્કભને વર્ગ
વિવંમ-વિષ્કભના ઢાળ- દશગુણ કરી
પાયલુળિગો-ચેથાભાગે ગુણેલો મૂ-તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં
રિયો-પરિધિ વલ્સ-વૃત્ત પદાર્થને
તરૂ-તે વૃત્ત પદાર્થનું રિમો રૂ-પરિધિ થાય છે.
જળ-ગણિતપદ થાય છે. જયાર્થ-વિષ્કભના વર્ગને દશગુણા કરી તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં વૃત્તવસ્તુને પરિધિ આવે છે, અને એજ પરિધિ વિધ્વંભના પા ભાગે [ ચોથા ભાગે | ગુ છતે તે વૃત્તવસ્તુનું ગણિતપદ થાય છે [ અર્થાત્ પરિધિને વિધ્વંભના ચોથા ભાગે ગુણતાં ગણિત પદ આવે છે ૧૮૮ છે
વિસ્તરા –કેઈપણ વૃત્તપદાર્થને જેટલે વિષ્કભ-યાસ-વિસ્તાર હોય તેને પ્રથમ વર્ગ કરે, એટલે તેને તેટલાએ ગુણવા [જેમ જનો વર્ગ ૪૮૪=૧૬ ],
4 અહિં સંપૂર્ણ વૃત્તવસ્તુનાં પરિધિ અને ગણિતપદ હેય છે, અને એજ સંપૂર્ણ વસ્તુના દેશ ભાગના ઈષે આદિ ૬ માપ હોય છે, જેથી ગણિત પદ અને પ્રતર એ બેને પ્રાયઃ સરખા અર્થમાં વિસંવાદ ન જાણું.
