Page Text
________________
પ્રકાશના આવરણભૂત ક્લેશ કર્મ વગેરેનો ક્ષય થાય છે. અર્થાત્ કર્મ ક્લેશાદિ સ્વરૂપ, સકળ ચિત્તના મલો ક્ષય પામે છે. એ પ્રમાણે યોગસૂત્ર(૩-૪૩)માં જણાવ્યું છે કે, ‘શરીરની બહાર અકલ્પિત એવી ચિત્તવૃત્તિને મહાવિદેહા કહેવાય છે. તે મહાવિદેહાવૃત્તિને વિશે સંયમ કરવાથી, પ્રકાશસ્વરૂપ(સાત્ત્વિક પરિણામ સ્વરૂપ) બુદ્ધિના (ચિત્તના) આવરણભૂત ક્લેશો વગેરેનો ક્ષય थाय छे...' त्याहि अन्यत्र अनुसंधेय छे. ॥२६-१४।।
ભૂતજયના સંયમથી પ્રાપ્ત થનારી સિદ્ધિઓનું વર્ણન ક૨વા સાથે ભૂતજયના સંયમનો ઉપાય પણ જણાવાય છે—
स्थूलादिसंयमाद् भूतजयोऽस्मादणिमादिकम् । कायसम्पच्च तद्धर्मानभिघातश्च जायते ॥ २६-१५॥
स्थूलादीति-स्थूलादीनि स्थूलस्वरूपसूक्ष्मान्वयार्थवत्त्वानि पञ्चानां भूतानामवस्थाविशेषरूपाणि । तत्र भूतानां परिदृश्यमानं विशिष्टाकारवत्त्वं स्थूलं रूपं स्वरूपं च पृथिव्यादीनां कार्कश्यस्नेहोष्णताप्रेरणावकाशदानलक्षणं, सूक्ष्मं च यथाक्रमं भूतानां कारणत्वेन व्यवस्थितानि गन्धादितन्मात्राणि । अन्वया गुणाः प्रकाशप्रवृत्तिस्थितिरूपतया सर्वत्रैवोपलभ्यमानाः । अर्थवत्त्वं च तेष्वेव गुणेषु भोगापवर्गसम्पादनशक्तिरूपं । तेषु क्रमेण प्रत्यवस्थं संयमाद्भूतजयो भवति । कृतैतत्संयमस्य सङ्कल्पानुविधायिन्यो वत्सानुसारिण्य इव गावो भूतप्रकृतयो भवन्तीत्यर्थः । तदुक्तं - “ स्थूलस्वरूपसूक्ष्मान्वयार्थवत्त्वसंयमाद्भूतजयः” इति [ ३-४४] । अस्माद्भूतजयादणिमादिकं भवति । अणिमा, गरिमा, लघिमा, महिमा, प्राकाम्यम्, ईशित्वं, वशित्वं, यत्रकामावसायित्वं चेत्यणिमादिकं । तत्राणिमा परमाणुरूपतापत्तिः । गरिमा वज्रवद्गुरुत्वप्राप्तिः । लघिमा तूलपिण्डवल्लघुत्वप्राप्तिः । महिमा महत्त्वप्राप्तिः अङ्गुल्यग्रेण चन्द्रादिस्पर्शनयोग्यता । प्राकाम्यमिच्छाऽनभिघातः शरीरान्तःकरणयोः । ईशित्वं सर्वत्र प्रभविष्णुता । वशित्वं यतः सर्वाण्येव भूतानि वचनं नातिक्रामन्ति । यत्रकामावसायित्वं स्वाभिलषितस्य समाप्तिपर्यन्तनयनं । कायसम्पच्च उत्तमरूपादिलक्षणा “रूपलावण्यबलवज्रसंहननत्वानि कायसम्पत्” [ ३-४६ ] इत्युक्तेः । तद्धर्मानभिघातश्च तस्य कायस्य धर्मा रूपादयस्तेषामभिघातो नाशस्तदभावश्च जायते । न ह्यस्य रूपमग्निर्दहति, न वापः क्लेदयन्ति, न वा वायुः शोषयतीति । तदिदमुक्तं—“ ततोऽणिमादिप्रादुर्भावः कायसम्पत्तद्धर्मानभिघातश्चेति” [३-४५] ।।२६-१५।।
‘સ્થૂલ વગેરે ભૂતોને વિશે સંયમ કરવાથી ભૂતજય પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી અણિમાદિની સિદ્ધિ અને કાયાની સંપત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમ જ કાયાના ધર્મોનો નાશ થતો નથી.” – આ પ્રમાણે પંદરમા શ્લોકનો અક્ષરાર્થ છે. એનો ૫રમાર્થ જણાવતાં ટીકાકારશ્રીએ ફરમાવ્યું છે કે સામાન્ય રીતે પૃથ્વી પાણી અગ્નિ વાયુ અને આકાશ : આ પાંચ ભૂતો છે. તેની સ્કૂલ, સ્વરૂપ, સૂક્ષ્મ, અન્વય અને अर्थवत्त्व : जा अवस्थाजो विशेष छे, ४ सहीं 'स्थूलाहि' पहथी भावी छे.
યોગમાહાત્મ્ય બત્રીશી
८४
| SR No. | 022118 |
| Book Title | Dwatrinshad Dwatrinshika Prakaranam Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 278 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 28 MB |