________________
82
यति धर्मविशिका एकादशी इहपरलोकाद्यनपेक्षं यदनशनादि चित्रानुष्ठानम् ।
तद् शुद्धनिर्जराफलमत्र तपो भवति ज्ञातव्यम् ॥ ९ ॥
આ લોક કે પરલોક વિષયક ફળની અપેક્ષારહિત અને કેવળ નિર્જરારૂપ ફલવાળું જે અનશનાદિ અનેક પ્રકારનું અનુષ્ઠાન તે અહીં તપ જાણવો.
आसवदारनिरोहो जमिदियकसायदंडनिग्गहणो । पैहातिजोगकरणं तं सव्वं संजमो नेओ ॥ १० ॥ आस्रवद्वारनिरोधो यदिन्द्रियकषादण्डनिग्रहतः ।
प्रेक्षादियोगकरणं तत्सर्वं संयमो ज्ञेयः ॥ १० ॥ ઇન્દ્રિય, કષાય અને દંડના નિરોધ (નિગ્રહ)થી થતો આશ્રવદ્વારોનો જે નિરોધ અને પ્રેક્ષાદિ યોગોનું આચરણ તે સંયમ સમજવો.
(ટી.) આશ્રવનિરોધ તે સંયમ સત્તર પ્રકારે છે. ૫ વ્રતો (પ્રાણાતિપાતાદિ પાંચ આશ્રવનો નિરોધ) ૫ ઇન્દ્રિય નિગ્રહ (૧ ઈન્દ્રિયના વિષયનો નિરોધ અને
૨ વિષય પ્રાપ્ત થયે રાગદ્વેષનો નિરોધ). ૪ કષાયનો જય (ઉદિતનું વિફલીકરણ – અનુદિતનો નિરોધ) ૩ મન-વચન-કાયાની અશુભ ચેષ્ટાનોં નિરોધ = ૫ + ૫ + ૪ + ૩ = ૧૭
અથવા બીજી રીતે સંચમના સત્તર પ્રકારો નીચે મુજબ. ૧૦ - ૧૦ કાયની રક્ષા (૫ સ્થા. ૩ વિકલેન્દ્રિ, ૧ બસ, ૧ અજીવ)
પૃથ્વીકાયાદિ નવનો મન, વચન, કાયાથી કરણ, કરાવણ અને અનુમોદના દ્વારા સંરંભ, સમારંભ અને આરંભનો ત્યાગ.
૧. અજીવ સંયમ = પ્રમાદી, તથાવિધ બુદ્ધિ, આયુ, શ્રદ્ધા, સંવેગ, બળ વગેરેથી હીન આજના શિષ્ય ગણના અનુગ્રહ માટે રાખેલા પુસ્તકાદિની પ્રતિલેખના પ્રમાર્જના પૂર્વક ચતના (પ્રવચનસારોદ્ધાર) પનક સંસક્ત પુસ્તકાદિના ગ્રહણમાં અસંયમ, તેથી એને ન લેવા એ સંયમ. (ઓઘ નિ.)
૪ પ્રક્ષાદિ સંયમ – ૧ પ્રેક્ષા સંયમ – ચક્ષુથી જોઈને બીજ, લીલોત્રી, જનું વગેરે રહિત ભૂમિ ઉપર શયન આસનાદિ કરવું તે. ૨ ઉપેક્ષા સંયમ ૧ સંયત વ્યાપાર ઉપેક્ષા. પાર્થસ્થાદિના નિર્વસ
વ્યાપારની ઉપેક્ષા. १ घ पेहोतिजोग
