________________
33
बीजादिविंशिका पञ्चमी કારણ જ ન રહી શકે. આ રીતે બીજા કારણોથી અનાક્ષિપ્ત કોઈ સ્વત– કારણ છે જ નહિ. જો એવું સ્વત– કારણ માનીએ તો તેમાં કારણતા જ નહિ આવે, તેથી અકારણ બની જશે તેથી અમુક કારણથી અમુક કાર્ય થયું એમ નહિ કહી શકાય. અર્થાત્ કાર્ય નિર્દેતુક ઠરશે. (બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો કાર્ય એ કારણનું પરિણામ છે. એમ નહી કહી શકાય) તેથી કાર્ય તે કારણના પરિણામ તરીકે નહિ રહે. આવી રીતે કોઈ પણ કાર્ય માત્ર એક હેતુ (દૈવ કે પુરુષાર્થજન્ય) નથી.
पुव्वकयं कम्मं चिय चित्तविवागमिह भन्नई दिव्यो । कालाइएहिं तप्पायणं तु तह पुरिसगारु त्ति ॥ १४ ॥ पूर्वकृतं कर्मैव चित्रविपाकमिह भण्यते दैवम् । कालादिकैस्तत्पाचनं तु तथा पुरुषकार इति ॥ १४ ॥
ચિત્રવિપાકવાળું પૂર્વકૃત જે કર્મ તેને જ દેવ કહેવાય છે, કાલાદિ વડે તે કર્મોને વિપાક અભિમુખ કરવા તે જ પુરુષાર્થ છે. (ટી.) પુરુષાર્થ કર્યો એટલે તે તે કર્મના વિપાકને અભિવ્યક્ત કર્યો. દા.ત. ભોજન કર્યું, તેનાથી તૃપ્તિ થઈ અને શાતા વેદનીયનો વિપાક અનુભવ્યો.
इय समयनीइजोगा इयरेयरसंगया उ जुज्जति । इह दिव्वपुरिसगारा पहाणगुणभावओ दोवि ॥ १५ ॥ इति सयनीतियोगादितरेतरसंगतौ तु युज्यते । इह दैवपुरुषकारौ प्रधानगुणभावतो द्वावपि ॥ १५ ॥
આવી રીતે આગમ અને યુક્તિ વડે દૈવ અને પુરુષાર્થ ઇતરેતર સંગત જ ઘટે છે. એકનું પ્રાધાન્ય અને બીજાનો ગૌણભાવ હોઈ શકે.
ता बीजपुव्वकालो नेओ भवबालकाल एवेह । इयरो उ धम्मजुव्वणकालो 'विह लिंगगम्मु त्ति ॥ १६ ॥ ततो बीजपूर्वकालो ज्ञेयो भवबालकाल एवेह । इतरस्तु धर्मयौवनकालोपीह लिङ्गगम्य इति ॥ १६ ॥
પ્રસ્તુતમાં બીજ પહેલાના કાળને જ ભવબાલકાળ જાણવો. બીજ પ્રાપ્તિ પછીના કાળને ધર્મ ચૌવનકાળ જાણવો. આ ધર્મ યૌવનકાળ તે ધર્મબહુમાન, શુદ્ધ પ્રશંસાવિગેરે લિંગોથી ગમ્ય છે.
१ विहि (धर्मपरीक्षा)
