________________
32
बीजादिविंशिका पञ्चमी
यो दैवेनाक्षिप्तस्तथा तथा हन्त
पुरुषकार इति ।
ततो फलमुभयजमपि भण्यते खलु
पुरुषकारात् ॥ ११ ॥
અરે ! પુરુષાર્થ પણ દૈવથી અનેક પ્રકારે આક્ષિપ્ત બને છે. તેથી ફળ દૈવ અને પુરુષાર્થ એ બન્નેથી નીપજ્યું હોય છતાં પુરુષાર્થ પ્રધાન હોય ત્યારે વ્યવહારમાં પુરુષાર્થથી ફલ મળ્યું એમ કહેવાય છે.
एएण मी परिणामिए उ जं तम्मि तं च दुगजणं । दिव्वाउ नवरि भण्णइ, निच्छयओ उभयजं सव्वं ॥ १२ ॥ एतेनमिश्रपरिणामिके तु यत्तस्मिंस्तच्च द्विकजन्यम् । दैवात्केवलं भण्यते निश्चयत उभयजं सर्वम् ॥ १२ ॥
એથી મિશ્રપરિણામી હેતુમાં (મિશ્ર પરિણામી એટલે બીજા હેતુના સહકારવાળા) જે કાર્ય થાય છે તે જો કે બન્ને હેતુઓથી જન્ય છે. છતાં જ્યાં દૈવની પ્રધાનતા હોય ત્યાં વ્યવહારથી તે કાર્ય કેવળ ભાગ્યથી થયું એમ કહેવાય છે. નિશ્ચયનયથી તો બધું ઉભય જન્ય છે. (ટી.) જેમ કોઈ માણસ પૈસા મેળવે છે તો ત્યાં કહેવાય છે કે ભાઈ એના પુરુષાર્થનું આ ફળ છે. જો કે સાથે એનું ભાગ્ય તો કારણ તરીકે રહેલું જ છે. એજ રીતે કોઈ વેપારમાં ગુમાવે તો કહેવાય છે કે બિચારાનું ભાગ્ય અવળું ! જોકે સાથે સાથે એનો ધંધો પુરુષાર્થ પણ હોય છે. इहाराऽक्खित्तो सो होई ति अहेउओ निओएण ।
B
इत्तो तदपरिणामो किंचि तम्मत्तजं न तया ॥ १३ ॥ इतरथानाक्षिप्तः स भवतीति अहेतुको नियोगेन । इतस्तदपरिणामः किंचित्तन्मात्रजं न तदा ॥ १३ 11
જો કાર્યને ઉભય (દૈવ અને પુરુષાર્થ) જન્ય ન માનીએ તો ઇતરથી અનાક્ષિપ્ત એવું એક કારણ નિયમા અકારણ બની જશે. (દા.ત.) (ટી.) (ભવ્યત્વને જ એટલે
કે
સ્વભાવને જ મુક્તિનું એક માત્ર કારણ કહીએ તો તે જીવોનો સ્વભાવ જ હોવાથી જીવની સાથે જ છે. એ કારણને પ્રાપ્ત કરવાનું નથી. તેથી મુક્તિનું જે કારણ ભવ્યત્વ તે તો જીવ સાથે જ હતું, તો પછી એ કારણનું જે કાર્ય મુક્તિ તે કેમ હજી થયું નહિ ? અર્થાત્ એમ માનવું રહ્યું કે કારણ હોવા છતાં કાર્ય ન થયું. હવે જેનાથી કાર્ય ન નીપજે એને કારણ કહેવાય ? ન કહેવાય. આથી તો ભવ્યત્વ મુક્તિનું
१ छ मासपरिणामिए
