________________
34
बीजादिविंशिका पञ्चमी पढमे इह पाहन्नं कालस्सियरम्मि चित्तजोगाणं । वाहिस्सुदयचिकिच्छासमयसमं होइ नायव्वं ॥ १७ ॥ प्रथमे इह प्राधान्यं कालस्येतरस्मिंश्चित्रयोगानाम् ।
व्याधेरुदयचिकित्सासमयसमं भवति ज्ञातव्यम् ॥ १७ ॥
પ્રથમમાં (ભવબાલકાળમાં) પ્રાધાન્ય કાળનું છે. બીજામાં (ધર્મયૌવનકાળમાં) પ્રાધાન્ય વિવિધ યોગોનું છે. આરાધનાના વિવિધ અંગોનું અથવા તો આ પાંચ કારણો પૈકી કોઈ એકનું પ્રાધાન્ય જાણવું. ઉદયકાળ અને ચિકિત્સાકાળના પ્રાધાન્ય જેવું આ પણ જાણવું. (ટી.) જેમ “ટાઈફોઈડ તાવ' - ૭, ૧૪ કે ૨૧ દિવસની એની મુદત ગણાય. તે દરમ્યાન ઔષધ કે પથ્ય કામ ન કરે. એ મુદત પછી જો ઔષધ કે પથ્ય અપાય તો ગુણ કરે. તાવના ઉદય વખતે પ્રાધાન્ય કાળનું છે, સમય પાકવા દો. પછી પ્રાધાન્ય ઔષધનું છે. નિયત મુદત પછી બીજા ઉપયારોથી આરોગ્ય જલ્દી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે -
स भवति कालादेव प्राधान्येन सुकृतादिभावेनाऽपि ।। વરકનૌષથસમયવિતિ સમવવો વિનિપુણ્ II (ષોડશક ૫ શ્લો. ૩)
જ્વરને શમાવવા ઔષધ ક્યારે કરી શકાય ? જ્યારે નવો તાવ ચઢ્યો હોય ત્યારે ઔષધ લાભને બદલે હાનિ કરે છે. તાવ ઉતર્યા પછી ઔષધ કરવામાં આવે તો ગુણ થાય. જ્વરમાં જેમ ચિકિત્સાનો કાળ - કાળથી પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ તે ચરમાવર્ત સુકૃતાદિ અનેક કારણો સહકારિ હોવા છતાં મુખ્યતઃ કાળથી જ પ્રાપ્ત થાય છે, એમ સમયજ્ઞો કહે છે.
बालस्स धूलिगेहातिरमणकिरिया जहा परा भाइ । भवबालस्स वि तस्सत्तिजोगओ तह असक्किरिया ॥ १८ ॥ बालस्य धूलिगेहादिरमणक्रिया यथा परा भाति । भवबालस्यापि तच्छक्तियोगात् तथाऽसत्क्रिया ॥ १८ ॥
બાળકને જેમ ધૂળના ઘર બનાવવા વગેરે રમત જ શ્રેષ્ઠ ભાસે છે. તેમ ભવ બાલને પણ ભવ ભ્રમણથી ઉત્પન્ન થયેલ શક્તિના યોગે અસક્રિયા જ શ્રેષ્ઠ લાગે છે.
जुव्वणजुत्तस्स उ भोगरागओ सा न किंचि जह चेव । एमेव धम्मरागाऽसक्किरिया धम्मजूणो वि ॥ १९ ॥
१ क घ च गेहातिरिमण २ अ सा न किंची
