________________
25
चरमपरिवर्तविंशिका चतुर्थी
नायमिह मुंग्गपत्ती समयपसिद्धा वि भावियव्वं त्ति । सव्वेसु विर्सिट्ठत्तं इयरेयरभावसाविक्खं ॥ १५ ॥ ज्ञातमिह मुद्गपक्तिः समयप्रसिद्धाऽपि भावयितव्यमिति ।
सर्वेषु विशिष्टत्वमितरेतरभावसापेक्षम् ॥ १५ ॥ પ્રસ્તુત વિષયમાં “મુદ્રપવિત’ – મગના પાકનું આગમ પ્રસિદ્ધ દષ્ટાન્ત વિચારવું જોઈએ. સર્વકારણોનું વૈશિસ્ય ઇતરેતર*સાપેક્ષ છે. (એક કારણ પ્રધાન હોય અને અન્ય કારણો સહકારિ હોય છે.)
(ટી.) મગ રંધાય ક્યારે ? એને અગ્નિનો તાપ આપવામાં આવે, તે તાપ પણ અમુક નિયતકાળ સુધી અપાય તો. પાંચ મિનિટ ચૂલે મૂકીને તપેલું ઉતારી લે તો ? તપેલામાં પાણી ન મૂકે તો ? તાપ અમુક સમય સુધી આપે, પાણી પણ જેટલું જોઈએ તેટલું નાંખે પણ મગ કાંગડું હોય તો ? એટલે મગમાં પાકને યોગ્ય સ્વભાવ પણ જોઈએ.
* સાપેક્ષ શબ્દ બે અર્થમાં વપરાય છે. (૧) ઉત્પત્તિ માટે બીજાને આધીન. જેમ “ઘટ દંડ સાપેક્ષ છે” એટલે કે પોતાની ઉત્પત્તિ માટે ઘટ દંડની અપેક્ષા રાખે છે. (૨) બીજાના સહકારથી કાર્યજનક બને છે. જેમ “દંડ ચક્ર સાપેક્ષ છે' એટલે કે ઘટ બનાવવા માટે દંડને ચક્રની સહાય જોઈએ. પ્રથમ અર્થમાં કારણની અપેક્ષા છે, જ્યારે બીજા અર્થમાં સહકારની અપેક્ષા છે.
तह भव्वत्तक्खित्तो जह कालो तह इमं ति तेणं ति । इय अन्नुन्नाविक्खं रूवं सव्वेसि हेऊण ॥ १६ ॥ तथाभव्यत्वाक्षिप्तो यथा कालस्तथैतदिति तेनेति ।
इत्यन्योन्यापेक्षं रूपं सर्वेषां हेतूनाम् ॥ १६ ॥
જેમ તથાભવ્યત્વથી આક્ષિપ્ત (સાપેક્ષ) કાળ છે, તેમ તથાભવ્યત્વ પણ કાળથી આક્ષિપ્ત બને છે. આવી રીતે સર્વ વસ્તુઓનું સ્વરૂપ અન્યોન્યાધીન સમજવું. (ટી.) તથાભવ્યત્વના સહકાર વિના કાળ પોતાનું કાર્ય ન કરી શકે. જે ભવ્ય છે તેને જ આ ચરમાવર્ણકાળ આવે છે, તેમજ ચરમાવર્ત આવે ત્યારે જ ભવ્યત્વ પાકે છે તે, પહેલા ભવ્યત્વ કાર્ય સાધક બનતું નથી.
१ क मुगापत्ती; घ जायमिह मुगापत्ती २ अ क च ज सुद्धत्तं
