________________
७८
શ્રાવકનાં બાર વ્રતે યાને. દશામાં આગ્રહ રાખ્યો નથી), ચિલાતીપુત્રની જેમ સક્ષેપથી જ તત્ત્વચિને પામનાર તે જીવ સંક્ષેપરુચિ છે.'
“જિનક્તિ ધર્માસ્તિકાય વગેરેના ગતિ સહાયકતા વગેરે ધમની, અંગપ્રવિષ્ટ વગેરે આગમરૂપ શ્રતધર્મની અને સામાયિક વગેરે ચારિત્રધમની શ્રદ્ધા કરનાર જીવ ધર્મચિ જા.'
સમ્યના પ્રકારનું વિશેષ સ્વરૂપ ગ્રંથાંતરથી જાણી લેવું. [ ૧૩] ભેદકારનું વ્યાખ્યાન કર્યું. હવે ઉત્પત્તિ (=કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય) દ્વાર કહે છે –
काऊण गढिभेयं, सहसम्मुइयाए पाणिणो केई ।
परवागरणा अन्ने, लहंति सम्मत्तवररयणं ॥१४॥ ગાથાથ- કેટલાક પ્રાણીઓ પરોપદેશ વિના જાતિસ્મરણ વગેરે સ્વપ્રતિભાથી. અને બીજા પ્રાણીઓ પરેપદેશથી ગ્રંથિભેદ કરીને સમ્યકત્વરૂપી શ્રેષ્ઠ રત્નને પામે છે. ટીકાથ-ગ્રંથિ એટલે કર્મ જનિત ગાઢ (=તીવ્ર) રાગદ્વેષને પરિણામ. કહ્યું છે કે
જેમ વેલડી આદિના કાઠની કર્કશ, બધી તરફથી નિબિડ, શુક અને ગૂઢ ગાંઠ દુઘ હોય છે, તેવી રીતે જીવના કર્મ જનિત અને અત્યંત દુર્ભેદ્ય એવા તીવ્ર રાગ-દ્વેષના પરિણામને ગ્રંથિ કહેવામાં આવે છે.* (રાગ-દ્વેષના પરિણામ ગાંઠની જેમ દુભેધ હોવાથી ગ્રથિ તરીકે ઓળખાય છે.) (વિશેષા. ૧૧૯૫)
પ્રશ્ન - સમ્યકત્વને શ્રેષ્ઠરત્નની ઉપમા કેમ આપવામાં આવી છે?
ઉત્તર:- ચિતામણી વગેરે રત્નની અપેક્ષાએ સમ્યકત્વ શ્રેષ્ઠ હોવાથી તેને શ્રેષરત્નની ઉપમા આપવામાં આવી છે. કહ્યું છે કે
સમ્યકત્વરૂપી રત્નથી શ્રેષ્ઠ કઈ રત્ન નથી. સમ્યક્ત્વરૂપી બંધુથી શ્રેષ્ઠ કેઈ બંધુ નથી. સમ્યક્ત્વરૂપી મિત્રથી શ્રેષ્ઠ કેઈ મિત્ર નથી. સમ્યકૃત્વના લાભથી શ્રેષ્ઠ કઈ લાભ નથી.
જેને પ્રાણ હોય તે પ્રાણી કહેવાય. ઇદ્રિય વગેરે પ્રાણી છે. કહ્યું છે કે
“પાંચ ઈદ્રિય, મનોબળ, વચનબળ અને કાયબળ એમ ત્રણ બળ, શ્વાસે શ્વાસ અને આયુષ્ય આ દશ પ્રમાણે તીર્થકરેએ આગમમાં કહ્યા છે.”
૧. અહીં ટીકામાં ઉદ્દત કરાયેલી નિસગરુચિ વગેરેના સ્વરૂપને જણાવનારી આ દશ ગાથાએ ઉત્તરાધ્યયનના ૨૮ મા અધ્યયનમાં છે. અધ્યયનના ગાથા નં. ૧૮ થી ૨૭ છે, અને સળંગ નંબર, ૧૦૭૮ થી ૧૦૮૭ છે.
