________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૪૩ सोऽवि अ दायगगाहगभावापनोवि जुग्गयाजुत्तो।
तेणं तिपईमित्ता, दुवालसंगीई रयणावि॥५१॥ શ્રુતજ્ઞાન જે છે તે, બન્ને વડે જ સાધ્ય છે. એટલે દાયક-ગ્રાહક એ બન્ને વડે જ સાધ્ય છે. એમાં એક દેનારો હોય અને એક લેનારો હોય. આવા પ્રકારના દાયક અને ગ્રાહક ભાવથી સંયુક્ત એવો વિધિજ્ઞ પુરુષ પણ યોગ્યતા યુક્ત હોવો જોઈએ. એટલે દાયક યોગ્યતાયુક્ત હોવો જોઈએ અને ગ્રાહક પણ યોગ્યતાયુક્ત હોવો જોઈએ. અથવા તો દાયકથી યુક્ત ગ્રાહક જોઈએ અને ગ્રાહજ્યુક્ત દાયક જોઈએ. અન્યોન્યભાવ જોઈએ અને એથી જ કરીને આચારાંગમાં પાસ નત્યિ કવણોતિ બાવા-૨) એ વચન યોગ્યતાના અભાવથી જ કહેવાયું છે. એ બન્નેની યોગ્યતા માટે દૃષ્ટાંત કહે છે.
જે કારણથી યોગ્યતાને પામેલા છે તેમણે જ ત્રિપદીના દાનમાત્રથી દ્વાદશાંગીની રચના કરી. એટલે કે દાયક તીર્થકર અને ગ્રાહક ગણધર. બન્ને પણ યોગ્યતાને પામેલા છે. અને એથી જપફવાવિમેરૂંવા-gવે વા આ ત્રિપદી માત્રથી જ દ્વાદશાંગીની રચના થવા પામી. એ બન્ને મહાપુરુષોની વાત રહેવા દો. જો એકની પણ યોગ્યતા ન હોય તો ત્રિપદી ફળદાયક થાય નહિ. જેમકે ત્રિપદીનું દાન કરવામાં યોગ્યતાને પામેલા એવા શ્રી મહાવીર પ્રભુ હોવા છતાં પણ ગૌતમ આદિ-૧૧ ગણધર સિવાયના કોઈએ પણ ત્રિપદીનું શ્રવણ કર્યું હોત તો પણ દ્વાદશાંગીની રચનાના કારણરૂપ ન થાત. એવી રીતે ગ્રાહકની યોગ્યતાને પામેલા ગણધર ભગવંતોને પણ ભગવાન સિવાય બીજા કોઈની પાસેથી ત્રિપદીની પ્રાપ્તિ થાય તો પણ રચના કરવામાં સમર્થ થતા નથી. અને એથી જ કરીને આવશ્યક સૂત્રમાં સંગસિદ્ધીઠું પત્ત વયંતિ (કાવ. ૧૦૨) એ વચન કહ્યું છે. સંયોગની સિદ્ધિ દ્વારાએ જ ફળની પ્રાપ્તિ થાય. આ પ્રવચનનું વચન છે. અને એથી જ કહી શકાય કે “અત્યારે ત્રિપદી વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ ફળદાયક નથી” કારણ કે દાયક-ગ્રાહકની યોગ્યતાનો અભાવ છે. વળી આ ત્રિપદીના દષ્ટાંત વડે કરીને કેવળ સૂત્ર એ પણ ફળદાયક નથી. એમ કહીને પણ કુપાલિકો તિરસ્કાર્ય બને છે. કેવળ સૂત્રવાદીને પ્રવચનની અંદર મિથ્યાષ્ટિ તરીકે જણાવેલ છે. ઉપદેશમાળામાં કહ્યું છે કે “અપરિક્ષિત એવા સૂત્રના સમૂહને જોયા સિવાય કેવલ અભિન્ન સૂત્રચારીના સર્વઉદ્યમ વડે કરીને કરેલો તપ અજ્ઞાન તપ થાય છે. અને છતાં તે બહુ પડે છે. // ગાથા-પ૧ II.
હવે યોગ્યતા અને અયોગ્યતા ઉપર ઉદાહરણ કહે છે. वजंपि कजजणयं, सक्कपयत्तेण जुग्गयाजुत्ते।
आगासखंडकरणे, असमत्थं सक्कबलमुत्तं ॥५२॥ ઇન્દ્રના સર્વબલપૂર્વકના પ્રયત્ન વડે કરીને મૂકાયેલું વજ પણ યોગ્યતાયુક્ત એવી વસ્તુને વિષે ફળદાયક બને છે. ઇન્દ્ર પોતાના બલથી મૂકેલું વજ પણ આકાશના ટૂકડા કરવામાં અસમર્થ બને છે.
