________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
ક્ ૩૫
નહિ. જેમ કલ્પવૃક્ષના પણ બીજનો ઉચ્છેદ થયા પછી ગમે તેવા મેઘવડે ઉત્પત્તિ થતી નથી અથવા મોટા એવા આંબા આદિ વિજાતીય વૃક્ષોથી પણ કલ્પવૃક્ષની ઉત્પત્તિ થતી નથી. તેમ બીજા કોઈ પણ કેવલી અથવા બીજા કોઈથી પણ તીર્થની ઉત્પત્તિ થતી નથી. ।। ગાથાર્થ-૩૩ || આવો નિયમ કેમ? તેનું કારણ કહે છે.
तित्थं खलु तित्थयरा, अणाइजगसंटिई न ईहरावि । किं मच्छिआपसूआ, हंसी एगावि केण सुआ ? ॥ ३४ ॥
જો કે આજ ગ્રંથની અંદર તિર્થં વાવો સંઘો એ દશમી ગાથાની અંદર તીર્થંકરથી જ તીર્થની ઉત્પત્તિ બતાવી દીધી છે. તો પણ જગતની સ્થિતિએ કરીને તે વાતને દૃઢ કરવા માટે દ્વિવૃદ્ધ સુવદ્ધ મતિ એ ન્યાયથી તીર્થ, તીર્થંકરથી જ થાય છે. એવી અનાદિકાલીન જગત્ સ્થિતિ છે એટલે શાશ્વતી મર્યાદા છે. આનાથી વિપરીત રીતે તીર્થોત્પત્તિ ન થઈ શકે. તેના પર દૃષ્ટાંત આપે છે કે શું કોઈ દિવસ માખીએ એકાદ હંસીને જન્મ આપ્યો હોય તેવું કોઈ ઠેકાણે સાંભળ્યું છે? નહિં જ. કારણ કે એવી જગસ્થિતિ છે. જેમ પક્ષીપણે સમાનપણું હોવા છતાં પણ હંસીને જન્મ આપનારી માખી ન થાય તેમ તીર્થ, તીર્થંકર સિવાય બીજાથી થાય જ નહિં. ।। ગાથા-૩૪ ।।
હવે સામાન્યથી પણ કાર્યકારણનો નિયમ જણાવે છે.
एवं जं जं कजं, निअयं निअकारणेहिं जह जायं ।
'
तं तं तहेव जायइ, अन्नह जगसंठिइ लोवो ॥ ३५॥
એ પ્રમાણે પહેલાં કહેલી યુક્તિ પ્રમાણે જે જે કાર્યો છે તે પોતપોતાના કારણો વડે નિયત હોય છે. તે તે કારણો દ્વારા જ તે તે કાર્યોની નિષ્પત્તિ થાય છે અને એવો નિયમ ન હોય તો જગતની સ્થિતિનો નાશ થાય છે. જેમ કે ગાયથી બળદની ઉત્પત્તિ થાય છે તેમ વૃષભ, વૃક્ષ આદિથી ન થાય. વૃક્ષ આદિ તે કાર્યનું કારણ નથી. તેમ વિભિન્ન કારણથી કાર્યની નિષ્પત્તિ થતી નથી. ।।૩૫।। હવે તીર્થનું સકલજન પ્રસિદ્ધ લક્ષણ કહે છે.
जम्हा कुवक्ख पक्खो, बीहेई जह निवाउ तेणगणो ।
तं खलु तित्थं तित्थंकरकरठविअं मुणेअव्वं ॥ ३६॥
જે કારણથી અમારો કોઈ નિગ્રહ ન કરો.' એ પ્રમાણે કહીને ઉત્સૂત્રભાષીનો સમુદાય, હંમેશા તીર્થથી બીતો જ રહે છે. 'જેમ રાજાથી ચોરનો સમુદાયઃ અને તેથી તીર્થ તેને કહેવાય કે જે તીર્થંકરે સ્થાપેલું હોય ।।૩૬।। હવે દિગંબર છે તે પ્રાયઃ કરીને તીર્થથી બીતો નથી તેનું કારણ કહે છે કે :
