________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧ જે સ્ત્રી ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થયેલ હોય તે જ સ્ત્રી ગર્ભ ધારણ કરી શકે છે. નહિ કે સ્ત્રી આકારમાત્રવાલી અથવા સ્ત્રીના વસ્ત્રોને ધારણ કરનાર ગર્ભ ધારણ કરી શકે. જેથી કરીને અસંજ્ઞિ તિર્યચિણી પણ સ્ત્રી આકારવાલી હોય છે. અસંજ્ઞિ તિર્યંચોને વિષે કેટલાક જીવો સ્ત્રી ચિયુક્ત હોય છે. કેટલાક જીવો પુરુષ ચિયુક્ત હોય છે અને કેટલાક નપુંસક ચિયુક્ત પણ હોય છે. એવી સ્ત્રી ગર્ભધારણ કરતી નથી. કારણ કે તે પોતે ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થયેલ નથી. તેવી રીતે સ્ત્રીના વસ્ત્રને ધારણ કરવાવાલી નટીરૂપ બનેલી સ્ત્રી ગર્ભ ધારણ ન કરી શકે. કાષ્ઠ વગેરેની પૂતળીઓ પણ ગર્ભને ધારણ કરતી નથી. કારણ કે તે પણ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થયેલ નથી.
તેવી રીતે જે સ્ત્રીએ માતાનું દૂધ પીધેલું હશે તે જ સ્ત્રી બીજાને એટલે કે પોતાના સંતાનને દૂધ પાઈ શકે છે. તે જ પોતાના પુત્રને સ્તનપાન કરાવી શકે છે અન્વયમાં માનુષણી સિવાયની પક્ષિણી. જેમ પક્ષિણીએ સ્તનપાન કર્યું ન હોવાથી પોતાના બચ્ચાને સ્તનપાન કરાવી શકતી નથી.
આ બન્ને દષ્ટાંતોની ઘટવણી આ પ્રમાણે કરે છે કે જેણે ગુરુ પાસે ધર્મ સાંભલ્યો હોય તે જ બીજાને ધર્મ સંભળાવી શકે છે, બીજો નહિ ગાથાર્થ-૧૪ . એ દષ્ટાંતો વડે કરીને કાર્યકારણભાવને દઢ કરે છે. તે આ પ્રમાણે
कजं कारणनिअयं, न समत्था हत्थिणीवि गोपसवा। तमतित्थं तित्थयरा, ननाउ महाणुभावा वि॥१५॥
કાર્ય હંમેશા કારણથી પ્રતિબદ્ધ હોય છે. પ્રત્યેક કાર્યના કારણો નિયમિત હોય છે. નહિ કે કારણ બીજું હોય અને કાર્ય બીજું જ થાય તેવું નથી. તેવું થાય તો જગતના કાર્યોનો, જગઅવસ્થાના નાશનો પ્રસંગ બળાત્કારે પણ આવે. આ વાત પર દૃષ્ટાંત આપે છે. ખૂબ જ હોંશિયાર એવી હાથણી, ગાયને જન્મ ન આપે. અને ગમે તેવી મજબૂત ગાય હાથીને જન્મ નહિ આપે. જેનાથી જે કાર્ય થતું હોય તે કાર્ય તેનાથી જ થાય. તેથી કરીને તીર્થ, તીર્થંકર વડે જ થાય. બીજા કોઈપણ મહાનુભાવથી તીર્થની સ્થાપના થઈ ન શકે. આ ગાથાનો ભાવાર્થ એ છે કે જગતમાં જે જે કાર્યો છે તે બધા કાર્યો નિયત કારણોથી બંધાયેલા જ છે. નહિં કે કોઈપણ બીજા મોટા વિકલ્પલા કારણથી કાર્ય થાય.
તેવી રીતે તીર્થ સ્થાપના તીર્થંકરથી જ થાય. નહિ કે કોઈ મોટા મહાનુભાવોથી અથવા બીજા કેવલીઓથી તીર્થની ઉત્પત્તિ થતી નથી. મેં ગાથાર્થ-૧૫ ને આ જ કહેલા અર્થને સિદ્ધાંતોની સંમતિપૂર્વક સમર્થન કરવા માટે બે ગાથા કહે છે.
सिद्धंतोऽवि पमाणं, तेसिं जेसिपि सूरिपरिवाडी। हुन पमाणं नियमा, जं सोऽवि परंपरामूलो ॥१६॥
