________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧ તેમાં દ્રવ્યતીર્થ તેને કહેવાય કે તીર્થકરોના જન્મ-દીક્ષા-કેવલ અને નિર્વાણ વગેરે જે સ્થળે થયા હોય તે સ્થાને દ્રવ્યતીર્થ કહેલું છે. કહ્યું છે કે –
जम्मं दिक्खा णाणं तित्थयराणं महाणुभावाणं ।
जत्थय किर निव्वाणं, आगाढं दंसणं होई ॥१॥ મહા ભાગ્યવંત એવા તીર્થકરોની જન્મ-દીક્ષા-કેવલ અને નિર્વાણ ભૂમિ જે હોય તે દ્રવ્ય તીર્થ. કારણ કે ત્યાં દર્શનની–સમ્યક્ત્વની આગાઢ પ્રાપ્તિ થાય છે.
ભાવતીર્થ તો ચતુર્વિધસંઘ અથવા તો પહેલા ગણધર એ ભાવતીર્થ છે. तित्थं भंते! तित्थं ? तित्थयरे तित्थं ? गोयमा, अरिहा ताव नियमा । तित्थंकरे, तित्थं पुण चाउवण्णो समणसंघो पढम गणहरो वा" ॥
હે ભગવંત! તીર્થ એ તીર્થ કે તીર્થકર એ તીર્થ? હે ગૌતમ! અરિહંતો, નિયમ તીર્થંકરો છે, વળી તીર્થ, ચતુર્વિધ સંઘ અથવા પહેલા ગણધર' આ પ્રમાણે યોગશાસ્ત્રના બીજા પ્રકાશની ટીકામાં છે.
તે તીર્થની વ્યવસ્થા કરનાર એટલે કે સ્થાપક તે તીર્થકર કહેવાય. એટલે કે તીર્થ કરે તે તીર્થકર, એવી શબ્દવ્યુત્પત્તિથી તીર્થસ્થાપક અરિહંત ભગવંતો જ છે. એ કારણથી વિચ્છિન્ન થયેલું તીર્થ, બીજા તીર્થકર સિવાય ચાલુ થાય નહિ, તીર્થંકરો વડે તીર્થ સ્થપાય છે. | ગાથાર્થ-૧૦ | હવે તીર્થંકર પણ પૂર્વભવથી આવેલો જ કોઈ જીવ કે જીવવિશેષ તીર્થંકર થાય છે તે કહે છે –
तित्थयरो पुण तित्थंकर-आणाराहणेण पुवभवे ।
अजिअ जिणनामजुओ, उप्पजइ सोहिजाईसरो ॥११॥
તીર્થકર તે થાય છે કે જે તીર્થંકરની આજ્ઞાના આરાધનાપૂર્વક પૂર્વભવમાં ઉપાર્જન કરેલું છે તીર્થકર નામકર્મ જેમણે. એટલે કે પૂર્વભવે તીર્થંકરની આરાધનાથી ઉત્પન્ન થયેલ તીર્થંકર નામકર્મની સત્તાવાળો જીવ તીર્થંકરપણે ઉત્પન્ન થાય છે અને તે જીવ, જાતિસ્મરણ જ્ઞાન સહિતના અવધિજ્ઞાનવાળો હોય છે.” આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં કહ્યું છે કે ગફારો આ મસર્વ વિડિટિં તિહિં નહિં ભગવાન, જાતિસ્મરણ જ્ઞાનપૂર્વકના અપ્રતિપાતિ એવા ત્રણ જ્ઞાન કરીને સહિત હોય છે. આવા પ્રકારનો જીવ તીર્થંકર થાય છે. નહિ કે ગમે તે જીવ. | ગાથાર્થ-૧૧ |
હવે આ પ્રકારના સ્વરૂપવાળો જીવ કેવા પ્રકારના પર્યાયને પામેલો હોય સતે તીર્થને પ્રવર્તાવે છે? તે કહે છે.
सोवि अ केवलणाणी, देवत्तं पाविऊण पुण्णजसो । पढमाए देसणाए, ठविज तित्थंति तित्थयरो ॥१२॥
