________________
૪૩0 +
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ જેવી રીતે ચાતુર્માસકો ચોમાસીઓ, કાર્તિક-ફાગણ અને અષાઢ મહિના સંબંધિની નિયમિત છે. એટલે કાર્તિકી ચોમાસી પ્રતિક્રમણ કારતક સુદ-૧૪ના દિવસે જ અને ફાગણ ચોમાસી, ફાગણ મહિનામાં જ અને અષાઢ ચોમાસી, અષાઢ મહિનામાં જ એ પ્રમાણે નિયત માસપ્રતિબદ્ધ ચોમાસીઓ છે. એ પ્રમાણે પર્યુષણ પર્વ પણ જૈન સિદ્ધાંતમાં ભાદરવા માસે જ નિયત છે. || ગાથાર્થ-૨૦૬ //
હવે માસનિયત એવા પર્યુષણાપર્વમાં જિનદત્ત કેવા પ્રકારનો થાય છે તે જણાવે છે
मासाइअंमि वुड्डे, पढमोऽवयवो पमाणमिअ वयणे।
जंपतो जिणदत्तो, अजहट्ठाणेण उस्सुत्ती॥२०७॥ માસ આદિની વૃદ્ધિમાં એટલેકે માસવૃદ્ધિમાં પહેલો અવયવ (ભાગ) પ્રમાણ છે. એટલેકે અષાઢ માસ આદિની વૃદ્ધિ હોય છતે પહેલો (માસ) અને તિથિની વૃદ્ધિ હોય છતે પહેલી તિથિ પ્રમાણ (આરાધના યોગ્ય માનવી) એ પ્રમાણેનું બોલતો જિનદત્ત અયથાસ્થાને કરીને ઉત્સુત્રી છે. || ગાથાર્થ-૨૦૭ |
હવે માસની આદિની વૃદ્ધિમાં તેનું સ્વરૂપ જણાવે છે.
वुड्ढे पढमोऽवयवो, नपुंसओ निअयनामकजेसु।
जण्णं तक्जकरो, इअरो सव्वुत्तमे सुमओ॥२०॥ માસ આદિની વૃદ્ધિ હોય છતે તેનો પહેલો ભાગ (માસ) તથા બે સૂર્યોદયને સ્પર્શ કરવા વાળી જે તિથિ હોય તે વૃદ્ધિ તિથિ કહેવાય અને તેમાં પહેલા સૂર્યોદયથી વ્યાપ્ત એવી જે તિથિ તે પહેલો અવયવ કહેવાય. અને બીજા સૂર્યોદયથી વ્યાપ્ત એવી તિથિ બીજો અવયવ કહેવાય.
તેવી જ રીતે જ્યારે એકજ સંક્રાન્તિની અંદર બે મહિનાનો ઉદય થતો હોય ત્યારે માસ વૃદ્ધિ કહેવાય છે. તેમાં પહેલાં માસનો ઉદય અવિચ્છિન્ન સંક્રાંતિવાળો હોવાથી પહેલો મહિનો અને પહેલી તિથિ કહેવાય અને બીજા અંશને બીજી તિથિ અને બીજો માસ કહેવાય.
હવે તેમાં જે પહેલી તિથિ અને મહિનો છે તે પોતાના એટલે અષાઢ આદિ મહિનાઓના નિયત એટલે માસપ્રતિબદ્ધ તેમજ એકમાદિ તિથિઓને વિષે જે તિથિનિયત કાર્યો તેમાં પહેલો મહિનો કે પહેલી તિથિ, નપુંસક જેવો જાણવો. જેવી રીતે નપુંસક આત્મા, પોતાના સંતાનની ઉત્પત્તિ રૂપ કાર્ય તેને વિષે અસમર્થ છે. તેવી રીતે જે જે મહિનાઓમાં કે જે જે તિથિઓમાં પ્રતિનિયત કરેલા જે કાર્યો છે, તેમાં પહેલો મહિનો કે પહેલી તિથિ નપુંસકની જેમ અસમર્થ જાણવી. નહિ કે બીજા કાર્યોને વિષે. જેથી જે નપુંસક છે તે પોતે પુત્રની પ્રાપ્તિમાં અસમર્થ છે; પરંતુ ભોજન આદિ કૃત્યોને વિષે અસમર્થ છે એવું નથી. હવે આ નપુંસકપણામાં હેતુ કહે છે. તે કારણથી બીજો અંશ બીજો ભાગ એટલે કે બીજી તિથિ કે બીજો મહિનો તે તિથિનિયત કે માસ નિયત કાર્ય માટે સમર્થ છે.
