________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૪૨૧
ચાર મહિના કાળ ઉપરાંતની થાય તો કાલાતિક્રાંતા થાય.
તેવી રીતે શ્રાવકને આવર્જીને બે મહિના અથવા બે ચોમાસા જો રહે તો ‘ઉપસ્થાન' નામનો દોષ લાગે. સ્થાનાંગસૂત્રની વૃત્તિમાં કહેલું છે કે
उउवासासुमईता कालातीता उ सा भवे सेजा।
सा चेव उवट्ठाणा, दुगुणा दुगुणं अवज्जित्ता ॥१॥ તુ અથવા વર્ષાકાલ અતિક્રાન્ત થયા પછી શય્યા=વસતિ, “કાલાતીતા' થઈ જાય છે. તે કાલાતીતા વસતિ થાય પછી તેને આવર્જિત કરીને=ડબ્બલ રહે તો તે વસતિ “ઉપસ્થાના' થાય છે. તેવી રીતે શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રના ૧૧૦ સૂત્રમાં કહેલું છે કે :
संवच्छरं वावि परं पमाणं, बीअं च वासं न तहिं वसिजा।
सुत्तस्स मग्गेण चरिज भिक्खू, सुत्तस्स अत्थो जह आणवेइ ॥१॥
એક સંવત્સર અથવા તો તે પછી મારા પ્રમાણ. બીજું ચોમાસું ત્યાં કરવું નહિ. સાધુએ સૂત્રના માર્ગે ચાલવું એટલે સૂત્રનો અર્થ જે પ્રમાણે આજ્ઞા કરતો હોય તે પ્રમાણે સૂત્રના માર્ગે ચાલવું.
હવે તેની વૃત્તિનો અર્થનો એક દેશ આ પ્રમાણે :
સંવચ્છ વાર તેમાં જે સંવત્સર શબ્દ છે તેનાથી વર્ષાઋતુના ચાર મહિનાનો “જ્યેષ્ઠાવગ્રહ લેવાનો સમજવો. તે સંવત્સરને પણ અને “અપિ” શબ્દથી મહિનો પણ “પપ્રમાણે એટલે વર્ષાકાલ અને તુબદ્ધ કાલનો એક મહિનો ઉત્કૃષ્ટ રહેવામાં કાલમાન છે. (એટલે ઋતુબદ્ધકાલનો “એક મહિનો' અને વર્ષાઋતુમાં “ચાર મહિના' રહેવું) અને તે પછીનું બીજું વર્ષ એટલે ઉપરાઉપરી બીજું ચોમાસું અને તુબદ્ધ કાલમાં એક મહિનાથી બીજો મહિનો તે ક્ષેત્રમાં રહેવું નહિ. એટલે જ્યાં એક વર્ષાકલ્પચોમાસું હોય કર્યું અથવા જ્યાં એક માકલ્પ કર્યો હોય ત્યાં સંગના દોષથી કરીને બીજું, ત્રીજું વર્ષાકાલ છોડીને રહેવું. અર્થાત જ્યાં માસકલ્પ કે વર્ષાકલ્પ કર્યો હોય ત્યાં બીજો માકલ્પ કે વર્ષાકલ્પ ન કરવો એટલે ઉપરાઉપરી ન કરવું; પણ એક વર્ષ કે મહિનો જવા દઈને પછી કરવું. વધારે કહેવાથી શું? બધે ઠેકાણે સૂત્રના માર્ગવડે કરીને એટલેકે આગમના આદેશવડે કરીને સાધુએ વર્તવું.” તેમાં પણ સામાન્યતયા જેમ શ્રતગ્રાહી હોય તેવી રીતે નહિજ; પરંતુ સૂત્રના માર્ગવડે કરીને
એટલેકે પૂર્વાપર વિરોધી જણાતી એવી આગમની યુક્તિથી ઘડાયેલું પારમાર્થિક ઉત્સર્ગ અને • અપવાદના ગર્ભવાળો અર્થ જેવી રીતે જણાવતો હોય એ રીતે વર્તે, એ સિવાય નહિ. જેવી રીતે
અહિં અપવાદે કરીને વસતિમાં નિત્યવાસ હોવા છતાં પણ પ્રતિ મહિને સાધુઓને સંથારો, ગોચરી આદિના પરિવર્તનવડે રહેવું જોઈએ અન્યથા નહિ. શુદ્ધ અપવાદયોગથી કરીને વંદન-પ્રતિક્રમણ આદિમાં પણ તેના અર્થની પ્રત્યુપેક્ષણા વડે કરીને અનુષ્ઠાન કરવાપૂર્વક વર્તવું. નહિ કે તેવા પ્રકારની લોકહેરીવડે કરીને! તેનો ત્યાગ કરવો. એથી આશાતનાનો પ્રસંગ ઊભો થાય છે. એ પ્રમાણે દશવૈકાલિકવૃત્તિમાં જણાવ્યું છે.
પ્ર. ૫. ૫૪
