________________
કુપક્ષકોશિકસહસ્રકિરણાનુવાદ
નિશીથભાષ્ય-નિશીથચૂર્ણિ-બૃહત્કલ્પભાષ્ય-બૃહત્કલ્પચૂર્ણિ. બૃહત્કલ્પસૂત્રની વૃત્તિ લખીએ છીએ. સે ગામંસિ વા-ઇત્યાદિ સૂત્ર પૂર્વની જેમ જાણી લેવું. હવે એ સૂત્રનો ભાષ્યવિસ્તાર આ પ્રમાણે એસેવ નિગ્રંથના સૂત્રમાં કહેલો જે ક્રમ તે જ ક્રમ સાધ્વીઓમાં પણ જાણવો.
૪૧૬ -
હવે અહિં જે વિહારદ્વારની અંદર વિવિધ પ્રકારપણું જણાવ્યું છે તે ટૂંકાણમાં જણાવ્યું છે.
જે પ્રતિજ્ઞા કરે છે તેનો નિર્વાહ કરે છે.
निग्गंथीणं गच्छस्स, परूवणा खित्तमग्गणा चेव ।
वसही विहार गच्छस्स आणणा वारए चेव ॥२॥
2
भत्तट्ठाए अ विही, पडणीए भिक्खणिग्गमे चैव । નિયાળ માસો, મ્હાતસિંૐવે માસા?॥૩॥
નિગ્રંથી-એટલે સાધ્વીઓનો જે ગણધર એટલે ગચ્છને ચલાવનાર, તેની પ્રરૂપણા કરનાર: તેથી કરીને સાધ્વીને યોગ્ય એવા ક્ષેત્રની પ્રત્યુપ્રેક્ષણા કહેવી. અને તેથી કરીને તે સાધ્વીઓને યોગ્ય એવી જે વસતી અને વિહારભૂમિ ત્યારબાદ સંયતિવર્ગને બોલાવવી, ત્યારબાદ વારક એટલે ઘડાંની જેમ સ્વરૂપ, ત્યાર પછી ભક્તને માટેની વ્યવસ્થા. ત્યારપછી શત્રુ એટલે પ્રતિસ્પર્ધીકૃત ઉપદ્રવનું નિવારણ, ત્યારપછી ભિક્ષામાં જવું. તેથી કરીને સાધુને એક મહિનો અને સાધ્વીને બે મહિના કેમ? એ દ્વારોનું વર્ણન કરવું. આ બે દ્વારગાથાનો સમુદાય અર્થ જણાવ્યો. હવે એનો અવયવનો અર્થ પ્રતિદ્વારમાં જણાવશે.
તે આ પ્રમાણે--પ્રિયધર્મા--શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મ જેને ઇષ્ટ છે તે પ્રિયધર્મા. અને શ્રુતચારિત્રરૂપી ધર્મને વિષે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર આદિની આપત્તિનો ઉદય થયે છતે પણ તેમાં નિશ્ચલ રહેવું તે દૃઢ ધર્મ છે. તેમજ દ્રવ્યથી અને ભાવથી સંવિગ્ન. દ્રવ્યથી સંવિગ્ન મૃગલાની જેમ. મૃગલું હંમેશા ત્રસ્ત માનસવાળું હોય છે તેમ અને ભાવથી સંરંભ-આરંભથી ઉદ્વિગ્ન અને પૂર્વ અપરકાલને વિષે ‘મારા વડે શું કરાયું? અથવા તો મારે શું કરવાનું બાકી છે? અથવા શક્ય એવું તપ કર્માદિ હોવા છતાં પણ શું નથી કરતો?' ઇત્યાદિની પ્રેક્ષણા કરતો હોય તથા અવઘ=પાપ તેનાથી ભીરુ એટલે અવઘભીરુ હોય, ઓજ અને તેજવાળા તે બન્ને વક્ષ્યમાણ લક્ષણવાળા ઓજસ્વી અને તેજસ્વી કહેવાય.
દ્રવ્યથી વસ્ત્રાદિનો અને ભાવથી સૂત્ર અને અર્થનો સંગ્રહકારી, કુશલ હોય; દ્રવ્યથી ઔષધભેષજ આદિવડે કરીને, ભાવથી જ્ઞાન આદિવડે કરીને સંયતિના વિષયમાં સંગ્રહ ઉપગ્રહમાં કુશલ હોય. અને સૂત્રાવિત્ એટલે ગીતાર્થ હોય તેવા પ્રકારનો સાધ્વીઓનો ગણધર સ્થાપવો જોઈએ. હવે ઓજસ્વી અને તેજસ્વી કેવો હોય? તેની ગાથા જણાવે છે.
आरोहणपरिणाहो, चित्तमंसो इंदिआइपडिपुण्णो । अह ओओ तेओ तेण होति अणोतप्पत्ता देहे ॥३॥
