________________
શ્રી પ્રવચને પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧ અંતાહાર એટલે અંતે- છેડે થયેલું તેનું નામ આંત એટલે જધન્ય ધાન્ય, વાલ આદિ અને પતાહારે જે પ્રકષે કરીને અંત વાલ આદિ ધાન્યઆદિ છે તે જગ્યા પછીનું બાકીનું વધેલું તે પર્યાષિત જાણવું. એ પ્રમાણે ઔપપાતિક સૂત્રમાં છે. આ સૂત્રની વૃત્તિમાં “પ્રાંત” શબ્દ વડે કરીને પર્યાષિત” જણાવેલું છે. જો કે વાલ આદિનું વિશેષણ પ્રાંત છે તે પણ યુક્ત જ છે.
કારણ કે જે વાલ આદિનો અંત ભાગ કહેલો છે. તે જ પઠુષિત’ કહો કે પ્રાંત’ કહો. તેમાં પર્યાષિત એટલે વ્યાપન (નષ્ટ થયેલું), પુરાણું (જુનું) એ અર્થ ગ્રહણ કરેલો છે અને એથીજ કરીને ભાષ્યકાર વડે કરીને પ્રાંત શબ્દની વ્યાખ્યા કરતાં પ્રાંત શબ્દના સ્થાને વ્યાપન શબ્દનો પ્રયોગ કરેલો છે. તે આ પ્રમાણે :-નિષ્ઠાવવા/મારું ગંત પંતં તું દોડું વાવM ત્તિ વૃહત્પમાડ્યા અને આ સૂત્રની ટીકા આ પ્રમાણે કહેલી છે. નિષ્ણાવ=એટલે વાલ-૨ ચણા આદિ શબ્દથી અડદના બાકળા આદિ “અંત' કહેવાય છે. અને તે જ વ્યાપન વિનિષ્ટ સ્વભાવવાળું થઈ ગયેલું હોય તેને “પ્રાંત'' કહેવાય છે. આ ટીકામાં વાલ-ચણા આદિને પણ વિનષ્ટ-પ્રાંત જણાવેલા છે. અહિંયા વિનષ્ટપણું એટલે ખરેખર કહોવાઈ ગયેલા આદિ પર્યાયને પામેલું ન સમજવું. કારણ કે તેવું કહોવાઈ ગયેલા સ્વભાવવાળું અનાજ શ્રાવકોને પણ અકથ્ય અને અભોય છે. યોગશાસ્ત્રના ત્રીજા પ્રકાશમાં પૂ.આ.ભ.શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજ ફરમાવે છે કે :
“ગામોરલસં9, દ્વિવર્ત પુષ્યિતીન;
दध्यहतियातीतं, क्वथितानं च वर्जयेत् ॥१॥ . કાચા ગોરસથી યુક્ત એવું જે વિદલ, પુષ્મિતીદન (વધારેલો ભાત), બે દિવસ વ્યતીત થયેલું એવું દહિ, અને કહેવાઈ ગયેલું અનાજ એનો ત્યાગ કરવો. તેથી કરીને વ્યાપનપણું વ્યાપન એટલે વિનષ્ટપણું એટલે વિધ્વસ્તયોનિપણુંએ અર્થ જાણવો અને તે વાત ભગવતી સૂત્રમાં કહેલી છે કે
ત્રણ વર્ષ આદિના પર્યાયને પામેલું એવું અનાજ તે “વિધ્વસ્તયોનિ' કહેવાય છે. અને તેવું વિધ્વસ્તયોનિવાલું વાલ-ચણા આદિ પદાર્થો તાજા વાલ, ચણા આદિની અપેક્ષાએ નિરસ છે. અને એથીજ કરીને વૈદ્યો મંદાગ્નિવાળા આત્માઓને જૂના મગાદિ ખાવા આપે છે. તેવી જ રીતે પ્રણં મંતપ્રતિ એ પ્રમાણેની શબ્દવ્યુત્પત્તિ સમીચીન છે. (૩)
તેવી જ રીતે કોઈક ઠેકાણે “ઠંડાભાવમાં પણ પષિત શબ્દનો પ્રયોગ કરેલો છે. આચારાંગ સૂત્રના પ્રથમશ્રુતસ્કંધની-૧૦૭મી ગાથામાં ,
अवि सुइअं वा सुकं वा, सीयपिंडं पुराणकुम्मासं।
નવું ગુરૂં પુના વા, ન પડે અને વિI (૧૦૭)
આ ગાથાની વૃત્તિ જણાવે છે કે “દર્શ એટલે દહિં આદિવડે કરીને જે ભક્ત (ભોજન) આર્ટ કરાયેલું હોય તેવા પ્રકારનું થયું હોય અને શુષ્ક કહેતા વાલ-ચણાં આદિ જે શીતપિંડ એટલે પર્યાષિત ભક્ત તથા પુરાણકુભાષ એટલે ઘણાં દિવસના સિદ્ધ થયેલા (રંધાયેલા) અડદના બાકલા તથા
