________________
૩૭ર છે
- કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ પષિત' એ શબ્દનો અર્થ, પ્રકરણના અધિકારવશે કરીને અનેક પ્રકારે થાય છે. તેથી કરીને જયાં જેવું પ્રકરણ હોય અને પંડિતોએ જે પ્રકારે તેનું વર્ણન કરેલું હોય તે જ પ્રમાણે “પષિત” શબ્દનો અર્થ વિચારાતો છતો વિચારને યોગ્ય થાય છે, અન્યથા થતો નથી. અને એથી કરીને કોઈક ઠેકાણે જે અર્થ કર્યો હોય તે જ અર્થ બીજે બધે ઠેકાણે વિચારવામાં આવે તો યુક્તિસંગત બનતો નથી. || ગાથાર્થ-૧૩૮ |
હવે પઠુષિત શબ્દનાં અનેક પ્રકારના કવિઓએ કરેલા પ્રયોગો-બતાવાય છે.
कत्थवि ठाणभंसे, पुराणभावे कहिंचि वावण्णे।
कत्थवि सीअलभावे, रत्तंरिए वि पन्जुसिओ॥१३६॥ આ પર્યુષિત શબ્દના અર્થ કોઈક ઠેકાણે “ઉત્પત્તિ સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલો” તેવા અર્થમાં વપરાયો છે. જેવી રીતે
वृक्षं क्षीणफलं त्यजन्ति --विहगाः शुष्कं सरः सारसा । पुष्पं पयुर्षितं त्यजन्ति मधुपा; दग्धं वनान्तं मृगाः। निर्द्रव्यं पुरुषं त्यजन्ति गणिका, भ्रष्टं नृपं सेवकाः।
सर्वः स्वार्थवशाजनोऽभिरमते, नो कस्य को वल्लभः॥१॥ 'આ ગાથાની અંદર-“ક્ષીણ ફલવાળા વૃક્ષને પંખીઓ છોડી દે છે અને સૂકાયેલા સરોવરને સારસ પક્ષીઓ છોડી દે છે, પઠુષિત એવા સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલા પુષ્પને ભમરાઓ છોડી દે છે. બળી ગયેલા વનને હરણાઓ છોડી દે છે, (પસાથી) ખાલીખમ થયેલા પુરુષને વેશ્યાઓ છોડી દે છે, પદથી ભ્રષ્ટ થયેલા રાજાને સેવકો છોડી દે છે. આમ આખું જગત સ્વાર્થાધીન છે. કોઈ કોઈને વહાલો નથી.' આ શ્લોકમાં પર્યાષિત” શબ્દનો અર્થ “સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલામાં લીધેલો છે. જેવી રીતે વૃક્ષથી પોતાના ઉત્પત્તિ સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલા ફુલને ભમરાઓ છોડી દે છે. તેવીજ રીતે ભોગી એવા પુરુષોને પીરસેલ થાલીમાંથી ખાતા વધેલું જે ચોખા આદિ બીજા થાલમાં નાંખેલું હોય તેને પણ પષિત કહે છે. અને તે એઠવાડ ભોગી લોકો અડતા નથી. અને એથી કરીને સાંપ્રતકાલે જેમાંથી ગરમાવો ચાલ્યો ગયો છે તેવા ભાત આદિને ભોગીલોકો ખાતા નથી.” એવી લોકોકિત અત્યારે પણ સંભળાય છે. (૨)
કોઈક ઠેકાણે પર્યાષિત' શબ્દનો અર્થ “પ્રાંત ભાગ” કહેલો છે. ઔપપાતિક સૂત્રની વૃત્તિમાં આ પ્રમાણે કહેલું છે :-“જે વિં તં રસપરિધy?–૨ અને વિદે વ ત ળવીતી પળતરરૂપરિચા आयंबिलए आयामसित्थभोई अरसाहारे,विरसाहारे, लूहाहारे सत्तरस परिचाए ति॥ औपपातिक सूत्र॥
તે રસપરિત્યાગ કેટલા પ્રકારનો છે? તે રસ પરિત્યાગ અનેક પ્રકારનો કહેલો છે. તે આ પ્રમાણે–નિર્વિકૃતિપ્રણીત, રસપરિત્યાગ-આયંબિલ અને આચામ્યુસિક્તભોગી. અરસાહાર, વિરસાહાર, અંતાહાર-પતાહાર-લુહાહાર-રક્ષાહાર ને સપ્તરસપરિત્યાગ” આ સૂત્રની વૃત્તિનો એકદેશ જણાવે છે.
