________________
૩૦૬
' કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ તર્કવાદમાં જય મળે છતે ખરતર એવું બિરુદ મલવું તે તો સર્વથા સંભવિત નથી જ. કારણ કે ખરતર નામ જ અશુભ અર્થવાચક હોવાથી. // ગાથાર્થ-૪૯ / અશુભ અર્થવાચકમાં પણ દૂષણ જણાવે છે.
सद्दाणं दुभिक्खे, खरयरबिरुअंपि अद्धजरईअं।
खरसद्दो लोअमुहा, तरसद्दो सद्दसत्थाओ॥५०॥ શબ્દોનો એટલે શુભ અને અશુભ અર્થવાચક એવા શબ્દોનો દૂકાલ પડે છતે અર્થાત્ બીજા શબ્દોની પ્રાપ્તિ નહિ થયે છતે અર્ધજરતીય ન્યાયને પામેલું ખરતર બિરુદ છે. અર્ધજરતીય ન્યાયનું વરૂપ આ પ્રમાણે છે કે વર શબ્દ સાચા બોલવાવડે કરીને લોકના મુખથી જ સ્વીકારાયે છતે “ખર” શબ્દની પ્રવૃત્તિ થઈ અને તર શબ્દ જે છે તે અતિશય અર્થમાં તર શબ્દ પ્રત્યયરૂપે છે અને તે “વ્યાકરણ શાસ્ત્રથી જ સિદ્ધ થાય છે. અને વિપરીત પ્રવૃત્તિવાળાપણું હોવાથી બન્ને પ્રકારના ખરતર શબ્દની વ્યુત્પત્તિ થઈ.
આમ ખરતર શબ્દની વ્યાકરણ શાસ્ત્ર પ્રમાણે ઉતર એ બન્ને શબ્દની વ્યુત્પત્તિ કરીએ તો ગતિશિર વદ તિ વરતઃ એ પ્રમાણે વ્યુત્પત્તિ થયે છતે અર્થ એ થયો કે મોટો ગધેડો. અથવા તો ઉગ્રતર કહેવાય. આવું વિશેષણ પણ લોકોના મુખથી અસંભવિત છે. અને લોકના મુખથી બિરુદનો સંભવ હોય છતે તર પ્રત્યયનો પ્રયોગ અસંભવિત છે. ઇત્યાદિ વિચારણા કરતાં સ્વર્ણગિરિમાં એટલે જાવાલમાં ક્રોધમાં ચડી જઈને જિનદત્તસૂરિએ લોકોને જે વાણી સંભળાવી છે અને તે સાંભળીને લોકોએ ‘આ ખરતર છે' એમ કહેવું થયું અને પ્રસિદ્ધિ પામ્યું. તે જ વાત સંભવિત છે. (બાકી દુર્લભરાજાએ ખરતર બિરુદ આપ્યું તે વાત ખોટી છે.) || ગાથા ૫૦ || હવે જિનેશ્વરસૂરિને ખરતર બિરુદ નથી મલ્યું. તેમાં યુક્તિ કહે છે.
जह जयवाए जायं, खरयरबिरुअं हविज ता नियमा।
नवअंगिवित्तिपमुहे, वण्णयवयणंपि तदवच्चा ॥५१॥
જો જયવાદમાં એટલે જય મેળવવામાં જિનેશ્વરસૂરિથી ખરતર બિરુદ થયું હોય તો નિશ્ચ કરીને નવાંગી ટીકા આદિમાં આદિ શબ્દથી અભયદેવસૂરિના શિષ્ય શ્રીવર્ધમાનસૂરિએ કરેલા ઋષભદેવચરિત્ર આદિ. તે બધા શાસ્ત્રોમાં જિનેશ્વરસૂરિના શિષ્ય પ્રશિષ્ય આદિ પાસેથી એટલે કે અભયદેવસૂરિ વગેરે પાસેથી અર્થાત તેઓના મુખેથી એવું વર્ણન લખાયું હોત કે ખરતરગચ્છીય એવા મારાવડે કરીને આ વૃત્તિ આદિ બનાવાયું છે.” એમ લખાયું હોત. તેવો કોઈ શબ્દ કોઈપણ ઠેકાણે કહેવાયેલો જણાયો નથી. // ગાથાર્થ પ૧ //
હવે વ્યતિરેક કરીને વાત કરે છે.
