________________
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
જે ૩૦૭ नेवँ कत्थवि दिटुं, सुणिअं वा खरयराउ अण्णत्थ ।
पञ्चुअ तवगणपमुहा, जिणदत्ता चेव वुचंति॥५२॥
ખરતરો સિવાય આવું કોઈપણ ઠેકાણે દેખ્યું કે સાંભળ્યું નથી. એટલે કે ખરતરો કહે છે કે જિનેશ્વરસૂરિને દુર્લભરાજાની સભામાં ખરતર બિરુદ મળ્યું.” એવી વાત ખરતરો સિવાય બીજા કોઈના મોઢેથી સાંભળી નથી, પરંતુ તપાગચ્છીય આદિ બધા ગચ્છો “જિનદત્તથી જ ખરતરની પ્રવૃત્તિ થઈ છે' એમ કહે છે. આ વાતનો ભાવાર્થ એ છે કે જિનેશ્વરસૂરિના શિષ્યોએ કરેલા ગ્રંથોની પ્રશસ્તિમાં ખરતર બિરુદના સ્વરૂપની ગંધ પણ આવતી નથી. તે આ પ્રમાણે :–નવાંગી ટીકાની પ્રશસ્તિ તો બધે સુલભ અને બધે પ્રાપ્ત થતી હોવાથી અહિં લખતા નથી. તેમાં ખરતર શબ્દ નથી. હવે આ વાતને વિષે ખરતરો એમ કહે છે. કે :–(ખરતર ગચ્છ કે ખરતર બિરુદ નથી લખ્યું તેમાં) “અભયદેવસૂરિની નિઃસ્પૃહતા ઊભી કરે છે.” તે વાત ખોટી છે. કારણ કે રાજા આદિ તરફથી જયાદિની પ્રાપ્તિ થયે છતે અથવા તો ક્રિયાની ઉગ્રતા આદિ દ્વારા પોતાના ગુરુવડે મેળવાયેલ બિરુદને સારી રીતે દીપાવવું એ સુશિષ્યની ફરજ છે. પોતાના જાતિ–વંશ આદિની જેમ ગુરૂ અને ગચ્છ આદિના નામ ઉચ્ચારવામાં નિસ્પૃહતાનો અસંભવ જ છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર–૧૮–(પ૬૯).
"संजओ नाम नामेण, तहा गुत्तेण गोअमो ।
માપ્તિ મમાયરિકા, વિન્નીવરપાર કી રૂત્યુત્તરા સંનો નાન–નામે કરીને હું સંમત છું. ગોત્રવર્ડ કરીને ગૌતમ ગોત્રનો છું. વિદ્યાચરણમાં પારગામી એવા ગર્દભાલી નામના મારા આચાર્ય છે.” આમ સ્પષ્ટ હોવાથી ગુરૂ અને ગચ્છ આદિના નામને અવશ્ય કહેવા જ જોઈએ. અને એ જો કહેવું યોગ્ય ન હોય તો વૃત્તિની પ્રશસ્તિની અંદર અભયદેવસૂરિના નામનો ઉચ્ચાર કરવો પણ યોગ્ય નથી.
ના, ના, આ તો એમના શિષ્યોએ અભયદેવસૂરિનું નામ લખ્યું છે. એમ કહેતા હો તો લાંબો કાળ જીવ. તો તો તારા કહેવા પ્રમાણે આ પ્રશસ્તિ એમના શિષ્યોએ જ અભયદેવસૂરિના નામે લખી નાંખી, તો આ ખરતર બિરુદ પણ તેમના શિષ્યોએ જિનેશ્વરસૂરિના નામે કેમ લખી નાંખ્યું ન હોય? એ પણ વિચારણીય છે.
વળી ખરતર બિરુદ પોતાનાથી જ ઉત્પન્ન થયું હોય તો નિઃસ્પૃહતા એમ કહેવી યોગ્ય છે. અને “આ અમારા ગુરુ જિનેશ્વરસૂરિને આ બિરુદ મળ્યું છે” એમ કહેવામાં નિસ્પૃહપણાની વાત જ ક્યાં છે? તેમ જ “ભૂલાઈ ગયું” એ વાત પણ સંભવિત નથી. જો એમ હોય તો ચાંદ્રકુલમાં પણ આપત્તિ આવી જશે. તેથી કરીને પોતાના ગુરુને રાજયસભામાં જયના કારણરૂપે ખરતર બિરુદ મળ્યું હોત તો નવાંગીવૃત્તિ, પંચાશકવૃત્તિ, અષ્ટક પ્રકરણ આદિમાં તેમના શિષ્ય, અભયદેવસૂરિના શિષ્ય વર્ધમાનસૂરિએ અને વર્ધમાનસૂરિના શિષ્ય પપ્રભસૂરિ આદિએ તેનું વર્ણન કર્યું જ હોત; પરંતુ તે બધાએ આ ખરતર બિરુદ અંગે અંશમાત્ર પણ લખ્યું જ નથી. તે આ પ્રમાણે :
