________________
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ ' બાળકનું ચેષ્ટિત જે હોય છે તે પ્રાયઃ કરીને સ્વપ્નની જેમ ભાવિકોલના ભાવોને પ્રગટ કરનારું હોય છે. કહેવું છે કે
पीऊण पाणि सरवराण, पिटुिं न दिति सिंहिडिंभा ।
होही जाण कलावो, ताणं चिअ एरिसी बुद्धि ॥१॥ સરોવરનું પાણી પીને સિંહના બાલકો તેને પીઠ આપતાં નથી. આમાંથી જણાઈ આવે છે કે જેવી જેની યોગ્યતા હોય તેવી તેની બુદ્ધિ હોય છે.” આ વાત પર દૃષ્ટાંત આપે છે શ્રી મહાવીર દેવના શિષ્ય બાલ સાધુ અતિમુક્તક કુમારે “મારી નાવડી તરે છે.” એ પ્રમાણેની બાલચેષ્ટાવડે કરીને પોતાના ભવિષ્યકાલમાં તે ભવે જ સંસારતરણ–મોક્ષ સૂચવ્યો છે. અને “નાવડી” શબ્દવડે કરીને પોતાનું શરીર’ જણાવ્યું. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે
"सरीरमाहु नावृत्ति, जीवो वुचउ नाविओ।
संसारो अण्णवो वुत्तो, जं तरंति महेसिणो" ॥१॥ શરીરને નાવ કહેલ છે, જીવને નૉવિક કહેલો છે. અને સંસારને સમુદ્ર કહેલો છે જેને મહર્ષિઓ તરે છે.”
તેવી રીતે પ્રકૃતચાલુ અધિકારમાં દીક્ષા લીધી તે દિવસે જ જે (૧) સોમચંદ્ર ઉગેલા ઘાસને તોડ્યા અને (૨) ગણિવડે કરીને આક્રોશ વિષયને પામીને ઓશો–મુહપત્તિ ખેંચી લેવાયા છતાં પણ નિર્ભયપણે ઉત્તર આપવો, (૩) ચોટલીનું પાછું માંગવું, અને ઘરે જવાનું સ્વીકાર્યું વગેરે જિનદત્તનું ચેષ્ટિતપણું શું ભવિષ્યમાં યુગપ્રધાન ભાવને સૂચવનારું છે? કે તેથી વિપરીત ભાવને સૂચવનારું છે? ઇત્યાદિની વિચારણા કરવામાં પહેલો પક્ષ યુક્તિક્ષમ નહિ હોવાથી યોગ્ય નથી. તે આ પ્રમાણે.
પહેલા વિકલ્પને વિષે એટલે કે ભવિષ્યકાલમાં યુગપ્રધાન થવાના ભાવને સૂચવનારા પહેલાં પક્ષમાં “શું ઉગેલાં ક્ષેત્રને તોડવું કહ્યું ખરું?” તેવી જ રીતે રજોહરણ અને મુહપત્તિ ખેંચી લીધે છતે સારું કર્યું.” એ પ્રમાણે બોલવું કહ્યું ખરું? અને ચોટી માંગવાપૂર્વક ઘરે જવાનું કહેવું તે કલ્પે ખરું? જે કાંઈ હોય તે. રાત્રિના અંતે જોયેલું કાગડાનું સ્વપ્ન હોવા છતાં પણ પોતાને સેંકડો હાથીથી યુક્ત એવા પ્રકારની રાજ્યપદવીને. સૂચવનારું થતું નથી. (તેમ આ બધા લક્ષણો ભાવિયુગપ્રધાનને સૂચવનારા નથી, તેથી કરીને વૈપરીત્ય ભાવસૂચક બીજો વિકલ્પ જ શ્રેષ્ઠ છે. કારણ કે તે જ વિચારને યોગ્ય હોવાથી. તે આ પ્રમાણે:-(૧) ઉગેલા ક્ષેત્રને તોડવાવડે કરીને ધર્મ અંકૂરા ફૂટેલા એવા સંઘ ક્ષેત્રનું એક ભાગે કરીને ધર્મનાશક થશે. એ પ્રમાણે સૂચવ્યું. (૨) ઓઘો અને મુહપત્તિ ખેંચી લેવા છતાં પણ “સારું કર્યું” એમ જે બોલ્યા તેનાવડે કરીને “મારી દીક્ષા અને મારી પછીનાની દીક્ષા શ્રેયને કરવાવાળી નહિ થાય' એમ સૂચન કર્યું. આક્રોશ કરવા છતાં પણ નિર્ભયપણે ઉત્તરદેવાવડે કરીને તીર્થે નિંદિત કર્યો છતાં પણ તીર્થે હાંકી કાઢ્યો છતાં પણ નિર્ભયપણે હું તીર્થ સામે બોલવાવાળો થઈશ.” એમ સૂચવ્યું.
