________________
* શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧
૨૩૫ છે તેવી રીતે વર્તવું.” અને એમ નહિં કહેવું કે ઉત્સર્ગ દ્વારાએ અપવાદ દૂર કરાયો છે. કારણ કે ઉત્સર્ગ કરતાં અપવાદ બળવાનું છે. એવો ન્યાય હોવાથી અપવાદનું બળવાનપણું છે. બન્નેને ઉલટા સુલટા લેવાના કરવામાં ડાબી અને જમણી આંખનો વ્યત્યય-નાશ કરવાની જેવો ન્યાય અનર્થકારી છે. - હવે જો કોઈ ઉપધાનનો દ્વેષી એમ કહે છે કે ““બાણથી હણાયેલી સમડી, પાર્શ્વનાથ ભગવાનનો જીવ હાથી, સુવ્રતસ્વામી અને પાર્શ્વનાથનો અશ્વ–શ્રેષ્ઠિપુત્ર-માછલું આદિ જીવો ઉપધાનથી વિકલ = રહિત છે. એને નવકાર કેમ સંભળાવ્યા?' ઇત્યાદિ બોલે છે. અને તે બોલવું મહા અજ્ઞાન જ છે. કારણ કે સંભળાવવાનું કોઈ પણ આગમમાં પ્રતિષેધ કરેલો નથી; પરંતુ અધ્યયન અને અધ્યાપનમાં જ નિષેધ છે. અને જો એમ ન હોય તો આચારાંગાદિ જે કાલિક શ્રુત છે તે પણ શ્રાવકોને કેમ સંભળાવાય? એવી બધી વાતો પોતે જ વિચારી લેવી. | ગાથાર્થ–૧૨૭ ||
હવે ઉપધાનના અભાવમાં પણ શુદ્ધિ કેવી રીતે થાય? તે બતાવે છે. तहविह सामग्गीए अभावओ, सुद्धभावओ सुद्धी । कस्सइ जा साऽऽलोअणविहिब्ब सबत्थ न पमाणं ॥१२८॥
તેવા પ્રકારની તપ કરવાની શક્તિ, ગુરુ આદિ લક્ષણની સામગ્રી, તેના અભાવથી કોઈકને જ નહિ કે બધાને શુદ્ધભાવથી એટલે કે ઉપધાન વહન કરવા તરફની જે શુદ્ધિ વર્તતી હોય છે તેને આલોચનાવિધિની જેમ એટલે કે જેમ આલોચનાને લેવાની ઇચ્છાવાળો અને શુદ્ધ પરિણામવાલો આત્મા, ગુરુ આદિ સામગ્રીના અભાવે પાપની આલોચના નહિ કરી હોવા છતાં પણ શુદ્ધ થાય છે. તેમ આ પણ શુદ્ધ થાય છે. પરંતુ આ પ્રકાર કથંચિત્ અને કાદાચિત્ક હોવાથી બધે ઠેકાણે આ પ્રકાર પ્રમાણ કરવાનો નથી. જેમ મરુદેવી માતા સિદ્ધ થઈ ગયેલા જોઈને દ્રવ્યચારિત્ર સ્વીકારવામાં નિરાદરતા લાવવી તે યુક્ત નથી. | ગાથાર્થ–૧૨૮ || હવે ઉપધાન તપ પણ શ્રુત અધ્યયનને યોગ્ય હોય તો જ કામનો છે. એથી કરીને શ્રુતઅધ્યયનને યોગ્ય હોય તેના માટે જ ઉપધાન છે. એથી કરીને યોગ્ય અને અયોગ્યનું સ્વરૂપ આઠ ગાથા વડે કરીને જણાવવાની ઇચ્છાવાલા પહેલી ગાથા કહે છે.
जुग्गा जुग्गविआरो, अज्झयण-ज्झावणंमि जिण भणिओ। સામથર્ડ બત્તીદિર– વિસેસનો મદ સુવરવંધે ૧૨૬
આ શ્રુતના અધ્યયનને વિષે આ જીવ યોગ્ય છે કે અયોગ્ય છે?' એ પ્રકારની પર્યાલોચના= વિચારણા કરવાનું અધ્યાપક હું એટલે અધ્યયન અને અધ્યાપનના વિષયમાં અધ્યાપકનું પર્યાલોચન જિનેશ્વર ભગવંતે કહેવું છે ક્યા ઉદાહરણથી કહ્યું છે? તે કહે છે. અપક્વ ઘડાને વિષે એટલે કાચા ઘડાને વિષે નાંખેલું જલ બન્નેના વિનાશ માટે થાય છે તેવી રીતે આગમમાં કહેવું છે કે –“કાચા ઘડામાં રાખેલું જલ તે ઘડાને અને ઘડાના જલને નાશ કરે છે. તેવી રીતે અલ્પઆધાર તુચ્છપાત્રનું જલ સિદ્ધાંત રહસ્યને નાશ કરે છે.” મહાશ્રુતસ્કંધને વિષે અર્થાત્ તેના અધ્યયન–પઠનમાં વિશેષ કરીને
