________________
૨૦૫
શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાનુવાદ ભાગ-૧ ઉપધાન સંશક વિધિ જણાવેલ છે. (આવશ્યક અંગે સાધુના આઠ દિવસના જોગ અને શ્રાવકના ૪૫દિવસના ઉપધાનતપ છે.)
જો કે ઉપધાન શબ્દવડે કરીને સામાન્યથી શ્રુત આરાધના માટેનો તપ વિશેષ કહેવાય. તો પણ ઉપધાન શબ્દનું વિવેચન કરાતા મુનિઓ માટે ‘યોગ' અને શ્રાવકોને પર્યાયરહિતનું કેવલ ‘ઉપધાન' જ છે.
હવે શંકા કરે છે કે આવી રીતે આરાધનવિધિનો ભેદ કેમ? એ પ્રમાણે પૂછતો હો તો જિનેશ્વર ભગવંતની આજ્ઞાનું પૂજ્યપણું હોવાથી ભેદ જાણવો. હવે વળી ઉદ્દિષ્ટભોજીપણા વડે કરીને આરંભ અને પરિગ્રહવાલાઓનો કંઈક ભેદ કહેવો જોઈએ. અને તે વિચારણા કરતાં આ જ દેખાય છે. લોકમાં પણ દેખાય છે કે એક જ સરખા રોગની શાંતિ માટેની ક્રિયામાં કાળ, પુરુષ, વય, આદિની ગવેષણા કરવાપૂર્વક ઔષધ અને તેના અનુપાનમાં ફેર પડે છે. પણ પથ્ય તો બન્નેને આપવું જ પડે.
વળી એક જ આરાધ્ય વસ્તુ ભિન્ન ભિન્ન આરાધકની અપેક્ષાએ ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવ વડે કરીને જ પરિણામ પામે છે. જેથી કરીને વિચરતાં અરિહંત ભગવંત, સાધુનો જ લાવેલો આહાર વાપરતાં હોવા છતાં સાધુની અપેક્ષાએ આહારના ભોક્તાપણાવડે કરીને પૂજા સ્વાદરૂપે પરિણમેલો દેવ આદિની અપેક્ષાએ જાણવો. વળી જે વિધિએ કરીને સાધુવડે કરીને પ્રતિમાનું આરાધન કરાય છે તે જ વિધિવડે કરીને શ્રાવકોને પણ આરાધન નથી હોતું. કારણ કે પ્રવચનની મર્યાદાના ભંગની આપત્તિ હોવાથી. માટે લાંબા વિસ્તારથી સર્યું.
અને બીજા (પહેલા) વિકલ્પની અંદર ‘ઉપધાનનું નામ પણ સિદ્ધાંતમાં નથી મલતું' એ પ્રમાણેનો પહેલો વિકલ્પ તે અસિદ્ધિરૂપ રાક્ષસીથી પ્રસાયેલો બતાવ્યો. ।। ગાથાર્થ-૮૯ ।।
હવે બીજો વિકલ્પ ‘ઉપધાનની કરાતી ક્રિયાવિધિ વિષયનો' છે તેને દૂષિત કરવા માટે કહે
છે.
न हि कत्थवि सिद्धंते, सव्वंसविहि लभिज कीएवि । बिइए महानिसीहे, सूआ उवहाणकिरिआए ॥८६॥
હવે સાંપ્રતકાલે કરાતો એવો જે વિધિ તે સંપૂર્ણ રીતે શાસ્ત્રમાં નથી કે દિશા સૂચનરૂપે નથી? એ પ્રમાણેના બે વિકલ્પો ઉત્પન્ન કરીને સકલ ક્રિયારૂપ પહેલાં વિકલ્પને અસંભવ દ્વારાએ દોષિત બતાવે છે. જો ભાઈ! કોઈપણ આગમને વિષે કોઈપણ ક્રિયાનો સર્વપ્રકારે સંપૂર્ણ વિધિ મલતો નથી. અને જો એ પ્રમાણે હોય તો તેમાં ગુરુપરંપરાની વિફલતાની આપત્તિ હોવાથી. પહેલો વિકલ્પ અસંભવ વડે દૂષિત થયો.
હવે બીજો વિકલ્પ જે દિશા માત્રનો છે. તે બરાબર છે. અને અમારે પણ કબૂલ છે. કારણ કે મહાનિશીથ સૂત્રની અંદર શ્રાવકોને પણ શ્રુત આરાધનાના તપરૂપ-અનુષ્ઠાન સ્વરૂપ ઉપધાન ક્રિયાનું
